Larrinagako kartzelan egona da Miren, osaba sestaoar bat ikustera joanda. Mirenen amak, alabak lagunduta, abarketak josten zituen etxean. Aitajaunak Elgoibarko “Alpargatería Peñalva” abarketa lantegian egiten zuen lan. Amak ere lantegi horretarako josten zuen. Peñalvak denda ere bazuen, eta etxeetan josten zizkioten abarketak dendako salgaiekin ordaintzen zituen, ez dirutan.
- Zuek beste seniderik edo galdu zebein gerran?
- Ez.
- Tia-tion bat edo primon bat edo ez?
- Eibarkuak, harek gorrixetan ibili zian ta. Gero kartzelan ta bai, kartzelan ta egon zian. Aittan anaixa, Tio Jazinto. Bai, horrek, horrek Zestaon bizi zian.
- Ta han harrapau zittuen?
- Harek, harek aurrera juan zanian, juanda ibili zian baiña gero buelta eingo zeben zeatikan Larrinagan eon zan.
- Kartzelan?
- Bai. Gogoratzen naiz juan zin? juan giñala bisittara.
- Bai, Larrinagako kartzelan egonda zaoz, e?
- Bai. Hori Bilbon, zerian dao, ezta? Bai. Han, juan giñan. Eta Eibarko lehengusuak eta ere, horrek, ba, ez dakit nun ibili zian. Bestela etxekorik, ba? ez.
- Ia, eta amak ze bizimodu klase, ama betik etxian ala eitten eben beste leku baten?
- Ama, ba, ba, ama. Ama, ama ba, abarketak josten eoten zan haura.
- Abarketak josten?
- Ta ni berari laguntzen. Bai.
- Baiña aittajuna, aittajuna be Elgoibarren bizi zan? Zuen aittaitta Elgoibarren bizi zan?
- Aittitta, bai. Haura bizi zan beste aittan arreba batekin. Beste etxe baten. Amama, amama bizi zan gurekin aman ama. Aitta ta ama ta gu anai-arrebok. Baiña aittitta aittan partetik beste alaba batekin bizi zan. Bizi zan Felix Etxeberrian?
- Bai.
- Haren alaban etxian. Osea ke, Felix Etxeberrian amaiñarreba zan gure aittan arreba. Ta horrek bizi zian beste etxe baten. Bai.
- Eta zer euken, abarketak eitteko taillarren bat euken edo?
- Bera, bera zauan lanian haura.
- (gizona) Ez baiña Peñalbak jaukan oin Kaia tabernia dauan tokixan?
- Bai, abarketerixia.
- (gizona) Abarketa fabrikia eta andreri lan asko ematen jauen josteko.
- Handikan ekartzen genduzen guk ere.
- (gizona) Han andra morduak lan eitten zeben taillarera jun barikan.
- Ia, ia. Zure amak ez zeben eitten aittajunantzako.
- Ez.
- A, eitten eben Peñalba.
- (gizona) Peñalba, Peñalbanerako.
- Bai. Gure aittitta zeuan han lanian. Peñalbanian, ezta? Aittitta? Aittitttak nun eitten zaban lana?
- (gizona) Zer, zelan?
- Aittitta Vallejok! Abarketerixan.
- (gizona) Zuen aittak esaten dozu?
- Aittak ez, aittittak.
- (gizona) Nik ez baiña jakin haren berri.
- Hoixe baiña gaude esaten, aittitta. Aittitta Peña?
- (gizona) Ama esan dozu.
- Ama bai, ama abarketak han josten?
- (gizona) Peñalbanekuekin lan eitten zeban harek.
- Bai, bai, bai.
- Zela esan dozu fabrika, tailler horren izena, Peñalba?
- Peñalba.
- (gizona) Peñalba.
- Peñalba.
- "Alpargatería".
- (gizona) [Jose] Peñalba. Fabrika fabrikia jauken harek. Eta berez zan makiñekin ta bere lana baiña gero jostekua. Orduan abarketia eskuz josten zuan ba dana.
- Dozena bat, dozena bat pare. Dozena bat, ezta?
- (gizona) Andrak eitten juen kartoikadia etxera ta josi ta gero atzera taillarera.
- Geuk eruaten genduzen hara?
- Taillarrera, taillarrian ez. Lana etxian.
- Hara eruan, jositta dana, ta ematen ziuen, ba, hainbeste, dozenako hainbeste. Gero handikan zeuken denda bat ere, "de ultramarinos", ta trukez, dirua ez ziguen ematen, jenerua hartzen genduan.
- (gizona) Dana etxian geratu!
- Dana, dana etxian.
- Osea ke...
- Alderdi baten entre?
- En espezias kobraitten zenduen.
- Bai. Entregatzen genduzen abarketak, dana beitzen zeben, ta dozena bat hainbeste, edo bi dozena, ze geunkan.
- Bale, baletxo bat.
- Gero handikan eskillara batzuk bajatu eta pare-parian, zera?
- Dana Peñalbana?
- Dana.
Errosario kaleko Vallejonekua etxean jaio zen. Aita, sestaoarra, bost urterekin etorri zen Elgoibarrera; ama etxekoa zen. Lau anai-arrebatatik zaharrena izan zen Miren. Aitak forjan lan egiten zuen eta amak Peñalba espartin-tailerrerako josten zituen espartinak etxean, Mirenek lagunduta. Hiru urterekin eskola txikian hasi zen ikasten, euskaraz ; sei urterekin publikoetara pasatu zen eta erdaraz jaso zituen eskolak. Hamahiru urterekin gerra hastearekin batera, eskolok bukatu ziren. Anjel ?Mutriku? eta Antonio Manterolaren zuzendaripean, antzerki lanak egiten zituzten batzokian. Urte askotan jarraitu zuen antzerkia egiten; kale antzerkiak ere egin zituen, Eztei Zaharrak, senarrarekin batera. Hamabost urterekin Valenciaga tailerrean hasi zen lanean; gero ?Alcorta y Cía?n jardun zuen ezkondu zen arte. Pako Juaristi ?Txitxarrokua?rekin ezkondu zen Txitxarrokua etxera. Mirenen koinatua Bitor Arrieta ere egon zen elkarrizketan.
Aita Agirreko eskola zaharra. XX. mendearen hasieran.
Ni ez nitzan jun eskolara. Bakarrikan andra zahar batena jun nitzan eta han ikasi naban dotriñia. Besterikan nik ezer ez dakitt. San Lorentzon bazaguan eskolia… gizon txiki bat egon zan maixu, kanpotik etorrittakua eta eskolako ganbaran egoten ziran danak, neska koxkorrak eta mutil koxkorrak, danak alkarrekin.
Juliana Zubizarreta Gurrutxaga
Hamar urtekin jun nitzan lehenengo aldiz eskolara, hamaika urte arte. Gero esnia kalera eruaten genduanez, bide batez, kalian hasi nitzan Don Erasmoren eskolan. Baiña komulgau nitzanian, kanpora. Don Erasmo zan maixua, eta gaur egun Armueta karnizerixia daguan tokixan zaguan eskolia. Lelengo San Lorentzoko eskolan egon nitzan eta gero kalian. Ume mordua juntatzen giñan orduantxe eskolan, 50etik gora bai. Maixua Txanbolinen aittita zan, Silivestro Ansola. Dotriñia, letzia, idaztia... ikasten gendun hantxe. Kontuak eta itxen nik ez naban ikasi. Baserrixan beti egoten zan lana animalixekin, eta etxeko gaztiena nitzanez, holako txutxerixak nik egitten nittuan. Beste prioridade batzuk zauden orduan.
Mariano Elustondo Aizpiri
Nik eskola publikuetan ikasi naban Aita Agirre plazan. 14 urtera arte. Publiketan urte birekin hasi nitzan, lehenengo parbuluetan eta gero, 6 urterekin, gora. Behian, edifizio berdiñian, parbuluak zaguazen. Gero, 14 urterekin, Eibarrera jun nitzan kontabilidadia ikastera. Ordubete egitten gendun egunian, jun ta etorri egitten gendun. Urtebete edo egongo nitzan Eibarren ikasten. Akademia baten ikasten naban. Trenian juten giñan. Orduan Eibarrerako biajia 45 zentimo izaten zan: jun eta etorri.
Rosa Unzueta Iriondo
Aldamar [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
Armaregieta (Armaitxa) [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
Basartesoroeta (Basueta) [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
Errekartetxiki [baserriak / Azkue (San Roke)]
Herrigain [baserriak / Idotorbe (San Pedro)]
Karkizao [baserriak / Arriaga]
Mintxetaerreka [Errekak]
Parapan [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
Txankakoako zubia [Zubiak]
Zaturio [baserriak / Idotorbe (San Pedro)]
Lan hau Gotzon Garate bekaren II. deialdiaren bidez burutu da, Elgoibarko Udalaren babesean. Beka honen bigarren deialdiaren ikerketa gaia “Elgoibarko euskarazko ondarea gizarteratzeko egitasmoak edota euskarriak” izan da, eta Gotzon Barandiaran Arteagak aurkeztutako elgoibarreraz.eus lana izan da beka eskuratu duena. [informazio gehiago]
Atal bakoitzari buruzko informazioa:
AHIZTA, ahiztia: Hermana. Ahizpa ere bai, nahiz gutxiago. Bi ahizta zian horrek. / Ahiztak zaukan be(de)ratzi ume. Eta hárek zaintzera jun nitzan.
BERDE, berdia: Adj. Obsceno, verde.
ESPERO, esperua: Esperuan egon: Haurdun egon: Ba al dakizu Miren esperuan dauala?
IPURDI, ipurdixa: Ipurdixari bueltia eman orduko: Bizkor. Ipurdixari bueltia eman orduko ahazten jakoz gauzak: gauzak berehala ahazten zaizkiola esateko. Ipurdixa berotu: Jo, jipoia eman. Ipurdixa eman: Bizkarra eman.
MAKALEKO, makalekua: Handia. De-masa. Makalekua hartu, gertau, esan ... (ikus egundokua / demasekua / sekulakua / kristona/-k).
PRAKA, prakia: Pantalones. Prakak, galtzak baino gehiago erabiltzen da. Praketan sartu eziñik ibilli: estar ufano, orgulloso.
Ahuntzan gaberdiko eztula ez izan: Garrantzi gutxiko gauza ez izan.
Bilddur edarra, obispuak abadiari!: Gehiago agintzen duenak gutxiago agintzen duenari beldurrik ez diola adierazteko, ironikoki. —Berandu najabik, eta oiñ ere andriak errieta edarra preparauko jak! —Bai, zera! Bildur edarra obispuak abadiari! (etxe horretan, nonbait, senarrak agintzen du emazteak baino gehiago).
Gizurrak hanka motzak daukaz: Gezurrarekin urrutira iritsi ezin daitekeela adierazteko. Gezurtia bizkor harrapatzen dela adierazteko.
Jo eta sua: ¡Dale que te pego! Ta hor kriston erromerixia, frontoia bete-bete jente egote(n) zan han, dantzan jo ta sua.
Ondo egiñ (pertsona bati): Pertsona bat ondo tratatu.
