Marianisten zubia Benturaren aitak eraiki omen zuen. Elgoibarrerako lehenengo urak ekartzeko obren ardura ere berak izan zuen. Gerra aurrean langabezian zeuden langileekin egin omen zuten ur ekartze hori.
-Eta zure aittak hola obra seiñalaurik edo badauka?
-Ez dakitt, ezin neike esan hori. Haura leku askotan ibili zan, baiña hola bat esateko. Zubigiñan ere bai, Altzolan ere bai in zaban harek zubixa. Hamen ere ere Elgoibarren ere bai. Oin ez dakit bota ez daben hori. Baiña hemen marianistak esaten giñuan orduan; horko hori zubixa, peatoia osea, hori ere bai, hori ere berak langilliekin-eta berak egindakua. Ta bera langilliekin-eta ibiltzen zan. Gero obra bat, beste obra bat, beti esaten zebana, eta ni umia nintzan, ta goguan asko, baiña berak esaten zebana, Elgoibarrera urak, lenengo urak ekarri zittuena hemen San Migel Balletik.
-Eta berak egin eben zer hori?
-Bera zan nagusixa.
-Deposittua ta kanala eitten?
-Bai, horrek eitten bera. Ta obrero parauekin gerra aurrian, obrero parauekin. Askotan esan zaban haura. "Nik ekarri najittunan ba Elgoibarrera urak obrero parauak lagun nittuala. Haura zonan, batek etxaukanan lanerako gogorik eta eurekin ekarri najonan", esaten zaban. Eta lenengo urak ekarrittakua aitta guria izango zan. Nagusi, vamos, nagusi.
Oseake obrero parauekin.
-Bai ba, lan barik zauan jentia gerra aurrian, "obrero parauak" esaten zakon orduan, haretxekin.
-Orduan etxeko lanak zeinek egiten zittuan ba?
-Orduan anaia etxian, anai zaharrena. Haura kanpuan, aitta argintzan kanpuan ibili zanian anai zaharrena egon zan amakin nahasi, eta gu gaztiak, egon zan etxian. Gero aitta geldittu zan etxian eta anai zaharrena sartu zan Sigman. Sigmako taillar hortan ere ibili zan aitta hargintzan. Hor ere ibili zan. Taillar horretako lelengo hasi zanian aitta ere han. Orduan langille bezela izango zan, ez zan uezaba bezela izango, baiña ibilli zan. Eta gero orduantxen ia bere edadian hasi zanian aurrera pixkat, geldittu zan etxian, nahiz eta bixenbittartetan jun arren, etxian. Eta anaia sartu zan Sigman. Orduko ya, gerria pasau ezkero hori, nagusittuta. Artebittartian anai zarrena etxeko lanetan egon zan.
Arriaga bailarako Irabaneta baserrian jaio zen. 10 anai-arrebatatik bederatzigarrena izan zen bera. Bi ahizpa gerra denboran hil zitzaizkion gaixotasunen ondorioz. Aita etxekoa eta ama Arriaga bailarako Zabalatorre baserrikoa zen. Aita hargina zen, zubigintzan eta beste harlanetan aritutakoa. Elgoibarko herrigunera ura eramateko lehen obra berak egin omen zituen. Etxetik 2 kilometrora zegoen Altzolako eskolan ikasi zuen, Altzola eta Mendaroko beste ikasle batzuekin. Eskola bukatu eta etxean geratu zen, harik eta 26 urterekin Olazarragara ezkondu zen arte etxeko Iñaxio Esnaolarekin. Sei seme-alaba izan dituzte. Baserriko bizimoduari buruzko azalpen ugari ematen ditu.
Albitzuri [Industrialdeak]
Aritzaldea [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
Ballibarberria [baserriak / Aiastia (San Migel)]
Ermugañekoa [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
Gure Ametsa [baserriak / Urruzuno]
Kalebarren plaza [Kaleak eta plazak]
Mendibeltzu [baserriak / Aiastia (San Migel)]
Pagotxiki [baserriak / Idotorbe (San Pedro)]
Tokieder [baserriak / Azkue (San Roke)]
Usetxe kalea [Kaleak eta plazak]
—84 inguruan jarri ziala euskera-ereduak. Ez?
—A! Ereduak, klaro. D eredua... Bai, bai.
—A, B, D... 84 inguruan.
—A, ba, igual bai. Igual bai. Txikixak D eredua zan, Haur Hezkuntza D eredua zan. Ta bestia... bestia, klaro, gero A izan zan... A da...
—A erderaz.
—Dana erderaz. A! Orduan ez. B. B. Gu giñan B. Osea, txikixak, D, Haur Hezkuntza D, eta bestiak B. B. Zan B. Bai, bai. Hori da. B. Dana euskeraz, baiña, bueno, gero matematika erderaz emoten zeben. Gizarte-ta ez, gizarte euskeraz ta…
—Bai, pixkat Herri Eskoliak euki izan daben eredua, ez, gure epokan. [...]
Gure herriko jaietan betidanik egin izan dira
dantzarien eta dultzaineroen ekitaldiak.
Elgoibarko jai onenak San Bartolomiak ziran. Fama asko zauken. Hasieran 3 edo 4 egun izaten ziran, baiña gero astebetera luzau ziran. San Bartolomietan kanpaiak izaten ziran sokamuturra hasi baiño lehen; gero, San Bartolome egunian Bandaren kontziertua izaten zan, eta mezia. Jeneralian, banda militarra etortzen zan orduan, Burgosekua. «De categoria» zan. Profesionalak ziran. Egun guztia instrumentueri begira. Oso giro ona egoten zan txikiteuan. Gaiñera, nola lehen jendiak kantau egitten zaban asko... oingo gaztiek ez debe kantatzen. Sokamuturra ere egoten zan, eta enbolauak Plaza Txikixan. Gabian musikia zaguan. Eta tiobibuak, norixia eta hori.
Ramon Maiztegi Iriarte
San Bartolome egunian Meza Nagusixa egoten zan lehenengo, eta gero pelota partiduak, luziaguak! Eta partidua amaitzerakuan musikia egoten zan. Baiña ez zan amaitzen sekula. Bi edo hiru partidu ipintzen zittuen eta! Ni partidua ikustera juan naiz, urte askuan. Sokamuturra ere egoten zan goizian. Gu juaten giñan, han zezena eta gu beste puntan. Txiki eguna ez zan gaur modukua. Orduan arratsaldia zan politxa. Lehen gaztiak eta ez ziran juten bazkaltzera, nagusixak bai. Oso giro edarra egoten zan. Kuadrillan beti zaguan xalauren bat eta hantxe monigotiak egitten... Ene! Ze ondo pasatzen gendun! Monje, Eduardo, Santi... harekin danekin barre asko egitten gendun.
Mª Josefa Unzueta Iriondo
Txiki eguna zan San Bartolome jaixetatik gehixen gustatzen zitzatana. Gizonak eta emakumiak bakoitza bere aldetik ibiltzen ziran. Gizonezkuak tabernaren batian bazkaltzen zeben, eta gabian, alkartu egitten giñan. Lehen, emakumiok ez gendun bazkaririk egitten, etxian bazkaltzen gendun, eta gero, arratsaldian ertetzen gendun lagunekin. Kalejiran ere ez ziran gizon eta emakumiak alkarrekin juaten. Txiki eguna oso gogoko nauan. Zezena amaittu ostian, koadrillak mahatsa erosten zeben, San Frantzisko itturrixan jarri eta bertan jateko. Egixa esan, koadrilla batzuetan mahats aliak botatzen ziuezen alkarri, baiña ez zan gaur egun bezalakua. Oiñ, ura, ardaua, arrautzak eta iriña.
Teresa Aginaga Madariaga
Lan hau Gotzon Garate bekaren II. deialdiaren bidez burutu da, Elgoibarko Udalaren babesean. Beka honen bigarren deialdiaren ikerketa gaia “Elgoibarko euskarazko ondarea gizarteratzeko egitasmoak edota euskarriak” izan da, eta Gotzon Barandiaran Arteagak aurkeztutako elgoibarreraz.eus lana izan da beka eskuratu duena. [informazio gehiago]
Atal bakoitzari buruzko informazioa:
ADAR, adarra: Adarra jo: Tomar el pelo. Ez (eg)idak adarrik jo!; Illia hartu bezalakoak oso berriak dira, eta ez dira gomendatzekoak. Adarra jotzeko makiñia (asmau): Adarra jotzeko makiñia asmau dok, ala?
BEHINGUAGATIK: Adb. Por una vez. Behinguagatik barkatu egingo jauat, baiña gehixago ez daixala holakorik eiñ, e!
ESKAS, eskasa: Adj. Exkax ere bai. Eta han, beste batzuk balkoian. Eskasauak dittuk danak! Beti etorri eitte jat. Eta bixok, bi lagun, bakarra eskasa gelditze(n) (d)a. / Datorren astian egun exkaxak daukaguz.
IGARRI: DU aditza. Acertar, adivinar. Eta ezetz esate jok askok. Bai, igartze jauek ala? Bai asko igartze jauek egualdixari.
LUTXAU: DU aditza. Borroka egin. Luchar. Trukian eiñ, eta, gaiñera, hogeta bost zentimo hórrekiñ, e! Eta zela lutxau! Ja, ja… Arratsalde guztia.
POLIKI: 1. Astiro, sosi(g)uz. 2. Ondo. –Bai, bai. Oso poliki dago frontoi berrixa. –Bai, arreglauta oiñ. Holako bat bihar zan San Migelen.
Bere batian ibilli (jun...): —Bere batian ibilli hari, e! Formal ibiltzeko esan nahi denean erabili ohi da.
Ganbaratik sano ez egon: Ikus Burutik sano ez egon.
Jaboia eman: Hacer la pelota.
Nahikua lan euki: Zerbait egitea erraza ez denean esan ohi da.
Txitiak txixa egitterako (zeozer gertatu): Ezinezkoa den zerbait egiterakoan esaten da. Txitiak txixa egitterako amaittuko juek obra hori. Baita Oilluak txixa egitterako ere.
