Berak etxean egindako azken erreteilan, porlan masatan ondo itsatsitako gailur-teilak eraman zituen azkenengo haizeteak.
-Zienkuenta y seisa, "ciencuenta y seis. Cinco seis. Pufff! Cuarenta y un"uan haizia. Oin ein dau eta orduan ere...
-Trena eta bota ebana, ezta? Hor Zarautzen edo trena ez eban bota haiziak?
-Bai. "Cuarenta y un"uan bota zaban. Atzeko kotxian beratzi itto zian. Erdixan geratu zana ez zan uretara aillegau, baiña bestia ondokua uretan eta atzeko buztanian zixena behera eta uretan zaudenak itto. Orduan Donostiatikan etxera etorri nitzan ni haura han zeuala.
-Zu soldau zegozen orduan?
-Bai, ni orduan begira egon nitzan eta haura azpikua ta artian etaratzeke zauden eta. Hori barixakua edo izango zan eta ni zapatuan etxera eta han zauan behera txintxilixka haura.
-Ointxe badaukazu etxe onduan pinu pilatxo bat apurtuta azkenengo haizetiak. 41ko hori zer izan zan, haundixaua?
-Pufff! Bai, hor bastante tokau da, hor gogor joten zaban bertan ere. Gure etxeko gaillurrian zauden taillak harek libratzia. Hori ein naban ointxe dala..., taillatua arreglau naban ointxe dala "treinta y dos", hogeta hamabi urte ein nabala ta. Gaillurian albuetakuak eta danak [...] ta amaittu ta gero ekarri nittuan beratzi milla tailla erretaillia itteko; azpi guztia ta dana dan-dana berrixakin sartu naban. Gero geiñian batzuek zaharrak eta bestiak danak berrixak geiñian. Gero haura kanala haura erdikua ipini sokia zuzen eta edarkixao hartu zaban dana. Eruan masia eta brau!, zulo guztiak bete ta haren geiñian da!, jota masatan tailla berrixak, berrogeta hamar gaillur-tailla blast!, edarkixao kolokauta ipiñi zittuan, hartu bueltia bertako masiakin, eta haura soltau leikenikan ez zauan pikatxoiakin soltatzeko ta. Haiziak haura soltau leike handikan ein daben haiziak. Ia zelakua egongo zan. Ez dakit nun izango dian harek tailliak geiñera. Sei edo zazpi leku baten eta bestian beste lau edo bost..., hamar bat tailla bai behintzat halaxe pegauta harek han porlanetan...
-Azkenengo haize honek atara dittu?
-Lehengoko haiziak.
-Kontxo!
-Harek han gaillurrian porlan-masatan harek sartuta laga. Holaxe masia gaillur guztian jota semiak eruanda baldakara handixa ta brooo! bota ta haren geiñian brast! Haura haura tailla berrixa pegauta dauan moruan esan naban, hau libratzeko ze haize...!
Arana baserrian jaio zen. Sei anai-arrebatatik bigarrena izan zen. Aita etxekoa eta ama auzoko Goikoetxe baserrikoa zen. Arana baserria Elgoibarko mojena izan zen harik eta liberalak karlisten aurkako gerra irabazi eta kendu zieten arte. Baserria salgai jarri eta Pedroren aitonak erosi zuen. Zortzi urtetik 12ra arte auzoko eskolan ibili zen, dotrina baino ez zuten ikasi. 12 urterekin Eibarrera eramaten zuen esnea astoan, bezeroei banatzeko. Soldadutzan Asturiastik Ebrorainoko frontetan borrokatu zuen. Arana baserrian eman du bizitza guztia. Eibarko Gorosta bailarako Altzubarren baserrikoa zen Petra Iriondorekin ezkondu eta hiru seme-alaba izan zituzten.
Abatetxerreka [Errekak]
Andikao [baserriak / Azkue (San Roke)]
Arriagaberri [baserriak / Arriaga]
Bertutesoro (Bertosogoikoa) [baserriak / Aiastia (San Migel)]
Etxezarra [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
Irunagaberri [baserriak / Idotorbe (San Pedro)]
Lekueder parkea [Kaleak eta plazak]
Olasoarte [baserriak / Idotorbe (San Pedro)]
San Ignazio kalea [Kaleak eta plazak]
Urazandiko zubia [Zubiak]
—Baiño Elgoibar bera ere nahiko berezia baita. Ze hor immigrazioaren ondoren, 1950etik 60ra euskera galdu egin zuen jente askok herrian. Euskera etxian ez zan… iritsi zan momentu bat ez zala transmititzen. Hori frankismuaren eragiña izan zan.
—Zu hona etorri ziñanian ze giro topau zendun hemen?
—Hona ya... Bai, 75ian ya...
—Ya hobia zeuan.
—Klaro, ya ni etorri nintzenian, Franco hil zen urte bera zen ni hona etorri nintzenian, eta mobimentu... bai, gogorra zegoen. Esan nahi dut, bateko heriotzak, ETA zala, atentauak zirela, kartzelak zirela, manifak zirela… mobimentu bixi-bixia zegoen, bere alderdi on eta txarrakin.
—Baiña ordurako euskerian egoeria hobetxua zan. [...]
Morkaiko mendiko gutunontziaren inaugurazioa. 1944 urtea.
Donantes de Sangre, Cooperativa Elgoibarresa, Morkaiko Mendizale Taldea eta Gure Bide elkarteko sortzaillietako bat izan naiz. Baiña guzti horretatik poz gehixen eman didana igual Donantes de Sangre izan da, «humanitariamente» behintzat. 40 urtian egon naiz presidente Donantes de Sangre elkartian. Gure Biden ere 50 urte pasa dittut sozio... Bestalde, Club Deportivo Elgoibarren 10 urte egon nitzan direktibo; 16 urterekin hasi nitzan eta 26rekin laga. Orduan Don Tomás Zubizarreta medikua zan C.D. Elgoibarko presidentea. José Rezola ere izan zan orduantxe. Gero Morkaiko sortu gendun. Lehen Club Deportivo Eibarren geundezen, nola Elgoibarren ez zaguan... eta beti esaten gendun guk: «Horrenbeste kapazidade badakagu guk, ba!». Jose Mari Etxaniz eta Joxe Luis Eizagirre (medikuaren semia) orduan juntau giñan eta... hartu papelak, eibartarrekin alkartu eta... nola orduan mendixa politikia zan, jun giñan gobernadoriana eta esan giñon: «Nosotros pensamos esto y tal..». «Andar como es debido» esan zigun. Guk esan gendun hori garantizauta zaguala, eta hola sortu gendun Morkaiko 1943 urtian. Lehenengo presidentia Iñaki Konde ipiñi nahi zeben, baiña nola bera kartzelan eta egon zan deskartau egin zeben. Gero, atzetikan errespetatzen zitzakon baiña «oficialmente» ez zan. Ofizialki, Eduardo Agirre izan zan presidentia. Inguruetako mendixetara antolatzen genittuan erteerak.
Ramon Maiztegi Iriarte
Lan hau Gotzon Garate bekaren II. deialdiaren bidez burutu da, Elgoibarko Udalaren babesean. Beka honen bigarren deialdiaren ikerketa gaia “Elgoibarko euskarazko ondarea gizarteratzeko egitasmoak edota euskarriak” izan da, eta Gotzon Barandiaran Arteagak aurkeztutako elgoibarreraz.eus lana izan da beka eskuratu duena. [informazio gehiago]
Atal bakoitzari buruzko informazioa:
AUKERA, aukeria: Aukeran: –Eguraldi ona, eztok? –Bai, ona! Bero, aukeran! / Politta dok alkondara hori, baiña karua, aukeran.
ENBUSTERO, enbusterua: Adj. Embustero, zalamero. Gezurretan eta lausenguetan ibiltzen den pertsona.
HA(R)AKO ... HAURA: Hango ... hura. Ha(r)ako etxe haura erosi juat.
KORROSKADA, korroskadia: Barruko haizeek sortutako zarataren onomatopeia. Korrosk-i dagokion izena. Kriston korroskadia bota juan Coca-cola tragua edan eta gero.
PAGAU: DU eta DIO aditza. Ordaindu. Eta batek urtiak kunplitzen ditxunian, afaldu eitxen dogu. Afaixa bakoitzak beria pagau, eta kafiak, urtiak betetze(n) (d)itxunak.
TXOKAU: ZAIO aditza. Harritu. Esate jako, baiña ezteu nahi erten ere. Txokatzen jatak hori hola izetia!
Atzo goizekua ez izan: Adinean nahiko aurreratua izan.
Etxia, beti eskian: Etxeko gastuak inoiz amaitzen ez direla adierazteko.
Hor konpon!: ¡Allá cuidados! Hor konpon, Mari Anton!
Lotsagarri, nabarmen laga ere bai.
Takian-potian: Sarritan, noiznahi. Estartaneko tallarra ere, berak militarizau zaban, eta gero, Bilbora ta, Donostiara ta, takian-potian juan biharra izaten zaban. Mutill fiña bera.
