Fermin Galan eta Angel Garcia Hernandez militar errepublikazaleen ohorezko bi bertso kantatu ditu gorago. Orain bertso berriak gogoratu zaizkio. Beste multzo batzuetakoak izan daitezkeenak ere gehitu ditu.
Bi kapitanen pasadizua
bihar det adieraztia,
Garcia Hernandez esposatua
Galan zan mutil gaztia,
gurasueri kostatzen zaie
seme ederrak haztia,
gero hola tiroz hillazi
hori da gauza tristia.
***
Xoxo beltz hori egunen baten
jaio zan gari tartian,
kaltia franko egin du horrek
Espaiņiako partian,
ez det uste nik izandu dala
guziontzako kaltian,
alkarrengana gorrotu gabe
ondo konpondu gaitian.
Errege edo morroi beltz hori
egiņa dute bialdu
berrogeta bost urte inguruan
hemen ein degu mantendu,
aspaldi samar batzuen partetik
egin degu ba guk saldu,
berriz honutza agertzen bada
ez aterikan zabaldu.
Oandiokan ez omen dago
jentia ondo aseta,
ez dakianik baldin badago
zabalduko nik gazeta,
urtian zazpi milloi inguru
eramana du soldata,
hala ere ez da gizendu
kasta txarrekua da ta.
(...)
Horren tartian gehixago ere
badaude gizon gaiztuak
Hori pixka bat [...]
izan balitzaz prestuak.
Luziferreren eskolan daude
ondo estudiatuak,
modu horako negoziuan
dabiltza aberastuak.
Aitona zahar bat hoien tartian
ez dago oso zuzena,
beste gauzarik geldi uztiak
emon omen dio pena,
modu horretan betia dauka
diruakin almazena,
izenik ez det esango baina
hanka bat dauka herrena.
Eibarko Iraegi baserrian jaio zen, zazpi anai-arreben artean. Ama bertakoa zuen eta aita Aramaioko Kerizti baserrikoa. Bertso kantaria izan da bizi guztian, aita Julianek irakatsita. Hogeita hamar urte zituela, Elgoibarko Aizpizkarbekoa baserrira ezkondu zen, bertako Casto Agirregomezkortarekin. Hiru seme-alaba izan zituzten.
Aldazgain [baserriak / Aiastia (San Migel)]
Armuetaberri [baserriak / Idotorbe (San Pedro)]
Belarretaberri [baserriak / Aiastia (San Migel)]
Erretsundi kalea [Kaleak eta plazak]
Ibarrenea [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
Kortaberritxo [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
Momiolaerreka [Errekak]
Pelisen borda [baserriak / Urruzuno]
Ugarroa [baserriak / Azkue (San Roke)]
Zirarda (Ziarda) [baserriak / Aiastia (San Migel)]
—Eta gero hor, Gabonetan...
—A! Klaro, hori... 12 bat urte eukiko nittun. Badaukat argazki bat oso politta, gaiņera. Eta, orduan, Marisol Gurrutxagak –nere lehengusiņa– eta Itziar Garciak –nere lehengusiņa– egiten zuten zortziko bi talde eta ikasten zian hiru dantza: `Artzai buru txuri bi´ kantuan, `Ingurutxua´ eta `Txalo-dantza´ egiten zan, edo `Makil-txiki dantza´. Nik uste dot txaluekin egiten gendula. Edo makillekin, ez dakit seguru. Hiru hoiek. Eta egiten zian ensaiuak elizako sakristiaren atzekaldeko lokal batetan, santuak gordetzen zian armarixuan lokal haretan. Egiten zian... ensaiatzen zian, ba, ez dakit, hillebete edo bi hillebetian. Kriston lana egiten zuten, ze bueno... Nik uste dot ziala zortziko... [...]
Debako hondartzan hartutako irudia.
Zutik: Miguel Ajubita, Prudencio Etxaniz, (...) eta Estanis Azkue.
Eserita: Sinfoniano Abascal eta Sebastián Unzilla.
Trenian juten giņan hondartzara. Beti egoten zan tren espezial bat ordu bi eta erdixetan, gero, sei eta erdixak zazpirak aldera bueltatzeko. Trenak jendez lepo juten ziran, tren gitxi zagualako jendia juteko. Makiņa harek oso poliki juten ziran. Hondartzan etzan pixka batian, baiņua hartu, eta listo
Eugenio Diego Aranburu
Batzuetan, ez askotan, hala ere, Debako hondartzara juten giņan; takoidun zapatak eta guzti jantzitta. Orduan ez zan, gaur bezela, eguzkixa hartzen. Egixa esanda, kolore zurixa eruaten zan.
Teodosia Iriondo Garate
Bainujantzi gitxi zaguan, eta hondartzan bertan bazaguan kaseta bat baiņu-jantzixak alkilau eta erropak zaintzeko. Hori 1945 urtian bueltan zan. Alkilerra pagau, eta baiņujantzixa bueltautakuan, berriz ere erropak ematen zittuen. Baiņu-jantzixan alkilerra oso merkia zan. Guk, kuadrilla osuak alkilatzen genduan. Oso hanka zabaleko baiņu-jantzixak ziran, oso haundixak, danontzako modukuak izan zeittezen.
Eugenio Diego Aranburu
Lan hau Gotzon Garate bekaren II. deialdiaren bidez burutu da, Elgoibarko Udalaren babesean. Beka honen bigarren deialdiaren ikerketa gaia “Elgoibarko euskarazko ondarea gizarteratzeko egitasmoak edota euskarriak” izan da, eta Gotzon Barandiaran Arteagak aurkeztutako elgoibarreraz.eus lana izan da beka eskuratu duena. [informazio gehiago]
Atal bakoitzari buruzko informazioa:
AMAGIŅARREBA, amagiņarrebia: Suegra.
BORONDATE, borondatia: Borondatez: Por propia voluntad. Baiņa adarixak euren borondatez eitxen dabe (alkar jo) ... idixa ez, idixa obligau eitxen debe.
FIRIN-FARAN IBILLI: Batera eta bestera ibiliz probetxuzko ezer onik egiten ez duenari esan ohi zaio. Ibili asko eta gutxi egin. Ezer eztok egin gaur, firin-faran ibilli haiz egun guztian. / –Banixe kalera. –Bai, ibilli oiņ ere firin-faran!
JO TA KEIA: Jo ta sua! ĄDale que te pego!
MUTILZAHARTU: DA aditza. Ezkondu? Nik hogeta hamar urte eta horrek hogeta lautik bostera ero hola. Ni mutilzahartuta.
SEGURANTZIA EUKI: Seguridad, certeza. Asko igertze jauek. Bai. Eta nik badaukat segurantzia.
Ardi galdua bezela ibilli: Beti bakarrik, lagun-koadrilarik gabe, dabilenari esaten zaio. Ikus Uztarri bakarreko laguna izan.
Deittu'idak txakurra, baiņa ema'idak ogixa: Alegia, berdin zait zer gauza gaizto esaten duzun nigatik (zerbait txarra egin dut-eta), baina nirearekin irten naiz ni.
Gozua egon: Ironikoki esaten da oso haserre dagoenarengatik. Gozua jauan, ba! Gozua jarri dok gure aitta!
Kargu hartu: 1. Bere buruari: Bere burua zaindu. Baita Kargu egiņ ere. 2. Beste norbaiti: Azalpenak eskatu.
Pipar egiņ: Eskola huts egin.
