Elgoibarko ahotsak


ahotsak.eus

Bonbak etxe inguruan

Eibartik nazionalei botatako jaurtigai batzuk Arane ondoan lehertzen ziren. Lehertu ez zirenak Pedrok desgaitu eta etxera eraman zituen.

-Bestela jo ezkero kaiñonazuak, e. Eibartikan jaurtittakuak hona zerari nazionalei Arratera botata, Arraten elizian pasauta, hamentxe sartuta, hamentxe jaten gaurela ere jota baiñuak eta danak kee beltz-beltzakin eta lurrez dana, bentania zabalik zeuan eta dana beteta laga zaban hortxe jota hamabost eta erdiko proiektillak. Beheratxuao beste bat, han behian beste bat esplotau zabana beste bat; beste bat hor arbolia jota handikaldera ere pasau zan, eta beste bat Armoretako etxe berrixa dagon tokixan zihar. Baiña harek, e, lelengua edo zan, han goixan nabua jorratzen gebizen eta harek ekarri zaban du-du-du-du!!!, eta Armoretako behixak han lauan etxe berrixa dauan tokixan jata zoratuta, euren parian pasau zan berta-bertan eta harutzatxuauan behia joa zaban. Jo baleu muturrakin behia akaso esplotauko zaban baiña. Nik hamen jota joan zan hara [...] etxian ondora proiektil bat, eta etxera ekarri ta hustuta hor euki naban eta. Beste bi edo ez dakit nundik ekarri nittuan. Hamabost eta erdiko bastante, holako bala handixa. Eta haura esplotia (espoleta) kendu eta ni mekanikua, esplotatzeko ere. Han eukitzen zaban pistoe handixa, haura soltau, tornillua soltau eta haura pistoia kendu ezkero harek ez zaukan arriskurikan. Barrua polboraz beteta, zuri-zurixa, polboria izengo zan edo.

Pedro Arrillaga Garate (1918)

Arana baserrian jaio zen. Sei anai-arrebatatik bigarrena izan zen. Aita etxekoa eta ama auzoko Goikoetxe baserrikoa zen. Arana baserria Elgoibarko mojena izan zen harik eta liberalak karlisten aurkako gerra irabazi eta kendu zieten arte. Baserria salgai jarri eta Pedroren aitonak erosi zuen. Zortzi urtetik 12ra arte auzoko eskolan ibili zen, dotrina baino ez zuten ikasi. 12 urterekin Eibarrera eramaten zuen esnea astoan, bezeroei banatzeko. Soldadutzan Asturiastik Ebrorainoko frontetan borrokatu zuen. Arana baserrian eman du bizitza guztia. Eibarko Gorosta bailarako Altzubarren baserrikoa zen Petra Iriondorekin ezkondu eta hiru seme-alaba izan zituzten.

Toponimia


Toponimoak

Aldamendi [baserriak / Urruzuno]

Armaregietaberria (Armarietaberri) [baserriak / Sallobente-Ermuaran]

Bekoerreka [Errekak]

Erreketa [baserriak / Aiastia (San Migel)]

Ibaitarte [Industrialdeak]

Karmen plaza [Kaleak eta plazak]

Mokoroa [baserriak / Sallobente-Ermuaran]

Patxiren txabola [baserriak / Urruzuno]

Txillarre [baserriak / Sallobente-Ermuaran]

Zaturioerreka [Errekak]

EUSKARAREN HISTORIA SOZIALA ELGOIBARREN


Dokumentuak


Txalupa — 1976-12

Atxo gaxoa — 1969

Euskera-Castellano hiztegia — 1976-01

IV. Etxepe Saria — 1990

Eskuorria

Urruzuno — 1999

Lekukotza

elgoibar — Sebas _Larrañaga Uriguen Elgoibar (1956)
Txitxilibakio aldizkaria eta etxez etxe banatzen ziren binetak

—Eta lehen esan dozu Txitxilibakio aldizkarixa. Zer zan?

—Sebas: Elkartzen giñan han, Loriton, eta gure helburua zan –izango zan Elgoibarko Izarrako kultura, euskera… kultura taldia izango zan, ze Kristina ere bazauan, Agustin Gorostiza...– helburua zan herrixan aldizkari bat edo rebista bat azaltzia, baiña euskeraz, ez zauana, herri-maillakua.

—Itziar: Ez zan idazmena bultzatzea ere? Edo...

—S.: E... baiña gehixau... Bueno... ze azken baten idazten zebenak gure lagunak, ezagunak zian, pin-pin-pan. Eta Txitxilibakio jarri genion izena, ba, hemen behartsu bat etortzen zanian, Sakamantekas biharrian, Txitxilibakio. “Txitxilibakio ipiniko diou?” ta Txitxilibakio. Ta horrekin lotuta hasi giñan pixka bat... [...]

Elgoibartarren esanetan


Debako hondartzan hartutako irudia.
Zutik: Miguel Ajubita, Prudencio Etxaniz, (...) eta Estanis Azkue.
Eserita: Sinfoniano Abascal eta Sebastián Unzilla.

Trenian juten giñan hondartzara. Beti egoten zan tren espezial bat ordu bi eta erdixetan, gero, sei eta erdixak zazpirak aldera bueltatzeko. Trenak jendez lepo juten ziran, tren gitxi zagualako jendia juteko. Makiña harek oso poliki juten ziran. Hondartzan etzan pixka batian, baiñua hartu, eta listo

Eugenio Diego Aranburu

Batzuetan, ez askotan, hala ere, Debako hondartzara juten giñan; takoidun zapatak eta guzti jantzitta. Orduan ez zan, gaur bezela, eguzkixa hartzen. Egixa esanda, kolore zurixa eruaten zan.

Teodosia Iriondo Garate

Bainujantzi gitxi zaguan, eta hondartzan bertan bazaguan kaseta bat baiñu-jantzixak alkilau eta erropak zaintzeko. Hori 1945 urtian bueltan zan. Alkilerra pagau, eta baiñujantzixa bueltautakuan, berriz ere erropak ematen zittuen. Baiñu-jantzixan alkilerra oso merkia zan. Guk, kuadrilla osuak alkilatzen genduan. Oso hanka zabaleko baiñu-jantzixak ziran, oso haundixak, danontzako modukuak izan zeittezen.

Eugenio Diego Aranburu

Honi buruz


Lan hau Gotzon Garate bekaren II. deialdiaren bidez burutu da, Elgoibarko Udalaren babesean. Beka honen bigarren deialdiaren ikerketa gaia “Elgoibarko euskarazko ondarea gizarteratzeko egitasmoak edota euskarriak” izan da, eta Gotzon Barandiaran Arteagak aurkeztutako elgoibarreraz.eus lana izan da beka eskuratu duena. [informazio gehiago]

Atal bakoitzari buruzko informazioa:





Tresna honek atal guztietako testuetan bilatzen du.
Edozein berba zati idaztea aski da,
eta agerpen guztiak bistaratuko ditu.
“Toponimia” eta “Kronika zaharrak” atalek
bilatzaile berezia dute.

Hiztegia
(Elgoibarko euskara)


BATA BESTIA: Elizpian jartze(n) zitxuan lau ero bost abade, batak bestia kritikatzen, bata bestiari kulpia botatzen.

ERRIETA, errietia: Riña, bronca. Etorri etxera eskolatik, bazkaldu, eta antxitxika frontoira, izerdixa daixola eskolara. Aitxa eta ama beti errietan. Errietan egiñ: DIO aditza. Reñir.

HORI: Bigarren graduko erakuslea. Elgoibarren, mendebaldeko hizkeretan bezala, izenaren aurretik eta atzetik erabil daiteke: Hori etxiori.

LEHENBAIÑOLEHEN: Adb. Lehenbailehen. «Ni hiltzen naizela ta, ez neri negar eiñ, e! Holaxe da ta. Gaiñera, gaixua edo zeoze etortzen danian, lenbaiñolen eruan deigula Jangoikuak.

PIKUTARA BIALDU: Mandar a alguien a freir espárragos.

USAIÑ, usaiña: Hitz elkartuen bukaeran sarritan, X-usaiñ: tontousaiñ, txorousaiñ, txorimalousaiñ: tontería. Useiñ aldaeran ere bai, ez gutxitan.

Esamoldeak
(Elgoibarko euskara)


Adarra jo: Tomar el pelo. Adarra jotzeko makiñia asmatu. Hori adierazteko, ez da jatorra *Illia hartu esapidea.

Bertan Bilbo!: Espero ez den norbait aurkitzean edota ahotan daukagun pertsona agertzen denean esaten da.

Gero izango dira komeriak horren antzekoa.

Jan-txakurra izan: Gauza askotarako balio ez duenari esan ohi zaio, alferra denari; jateko bai, baina lan egiteko hurbiltzen ez denari. Basarri harétan ere, jan-txakurra ugari: lau seme, eta danak kalian, festan.

Nolako egurra, halako ezpala: Seme-alabak gurasoen antzekoak direnean esan ohi da.

ELGOIBARKO KRONIKA ZAHARRAK


Gizartea - Jaiak
Andre Mari «Martiko».— El Día, 1931-03-28 | Ixaka
Kirola - Herri kirolak
Iri indarketa.— Euzkadi, 1932-02-03 | Aixerixa
Kultura - Zinema
Euzkadi.— El Día, 1934-01-13 | Aixerixa
Politika - Mendigoizaleak
Mendigoizaliak.— Argia, 1933-03-26 | Mirentxu
Erlijioa - Ekitaldiak
Jaupa bat.— Euzkadi, 1931-07-04 | Atxolin


elgoibarreraz.eus – Elgoibarko Udala
Kultur Etxea (Euskara Saila)
Kalebarren plaza 3, 1. solairua
20870 Elgoibar – Gipuzkoa
Tel.: 943 744366 – harremanetarako
elgoibarko udala