Muga pasatu eta senarra eraman ziotenean Elgoibarrera etorri zen. Hasieran bakarrik egon zen, baina gero izeba batengana joan zen baserrira. Kalean ez zegoen ezer eta han, behintzat, jatekoa zuten. Ez zekien senarra non zegoen kontzentrazio-esparrutik idatzi zion arte. Gerraostean Eibarren bizi izan ziren. Eibar guztiz txikituta zegoen.
-Gero basarri batera joan nitzan. Tia bat nekan Elgoibarren basarrixakin ta esan ei zian behin: Ez dozu nahi nerekin hara gora etorri? Ume bixak. Yo dije, si te vas, Pilar, tienes leche, tienes huevos... Hamen ez euan ezer, ez euan. Ogi zikin bat, que no sé ni de qué estaba hecho. Ta bueno, joango naiz edo ez naiz, joan ein nitzan. Ez nekixan nun zeuan, e. Ricardo juan zan eta kitto. Hasta que me escribió... de ese lugar. Ta gero joan nitzanian ikustera ta esaten dizut ba: "Deja de llorar y levanta el brazo". "No voy a levantar", esan neban nere artian. No levanté, no levanté nunca. Rikardok esaten zeban: "Yo he levantao por todos, así que mis hijas no van a levantar. Y les metimos también en la escuela porque... fue más que nada por eso, para que no levanten el brazo. Arraguetan bizi giñan, 19, numero 19. Panaderixa badao ba, hantxe bizi giñan bigarren pisuan. Beran tia zan panaderia, Unanue, Dolores Unanue. Beste tia bat zan ... (erderaz). Halaxe joan zan eta segiduan esan zion baietz. Etxia hor dauala.
-Eibarrera joan ziñazien? Destrozauta egongo zan, ez?
-Bai, bai. "Regiones desbastadas" zekan izena Eibarrek. "Regiones desbastadas", ez zeuan batere ez. Gero presuak hasi zian, eruan zittuen preso mordua, ta harek eitten zeben los escombros y las... Todo era un desastre. Pero mira ahora...
Elgoibarren jaio zen eta bertan ikasi zuen. Gerra zibilean, bere gizonarekin batera Kataluniara heldu zen, eta Pirinioak gurutzatuz, Frantziako "Argeles sur Mereko" errefuxiatu eremuan egon ziren. Aste batzuetara, Pabe ondoko herri batera joan ziren lanera. Han jaio zen beren lehenengo alaba. Bigarrenaren zain zegoela, 1940an, Espainiara itzuli ziren. Gizona kartzelan egon zen lehenbizi, eta "Batallón de Trabajadores"en ondoren. Eibarren bizi izan ziren urte batzuetan, baina 1950eko hamarkada hasieran, Mexikora joan ziren bizitzera, eta han bizi zen Pilar. Hizkeran ere nabari zitzaion hori, gaztelaniaz hitz egiteko joera eta azentu berezia zuelako.
Aldai [baserriak / Arriaga]
Arluzeaga [baserriak / Idotorbe (San Pedro)]
Basarte kalea [Kaleak eta plazak]
Errekartenagusi (Errekarte) [baserriak / Azkue (San Roke)]
Haritzeta [baserriak / Urruzuno]
Kanterape [baserriak / Altzola]
Mintxeta [baserriak / Azkue (San Roke)]
Panparrongoa (Panparron) [baserriak / Azkue (San Roke)]
Txaletberria (Txalet Berria) [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
Zabaletagoikoa [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
—Sarrittan erten da hor Elgoibarko Izarrako anekdotetan eta. Aitta zauan euskerian egoeriakin ta ikusten zan etorkizunakin… bueno! Ta Felix Etxeberriakin `Parapan´ekin berba eitten zaban. Ta aittak esan zion Felixi: “Hi, Felix, nik lehenau topauko juat perretxikua Plaza Txikixan –Plaza Txikixa hori da– Plaza Txikixan perretxikua – nere aitta perretxikozalia zan amorratua– lehenau topauko dot perretxikua Plaza Txikixan Elgoibarren ume batzuk euskeraz eitten baiño”. Eta gero umiak euskeraz eitten. Baiña gure aittak perretxikua topau zaban Plaza Txikixan! Bai. Hor, enbor baten onduan, ta-ta-ta... aiba perretxikua! Ordurako ya euskeria ya hasitta zauan, baiña bai. [...]
German Uriguen, «Etxegiña», danbolin-jole bat
eta lau pilotari Sigmako frontoian.
Merkatu plazan ere egitten ziran antzezlanak, batez ere udan. Eta plaza txikira komediantiak etortzen ziran. Paillazuak ziran eta oso espektakulo politta egitten zeben. Ikustera juten giñan, bakoitza bere sillatxua hartuta.
José Gurrutxaga Ondartza
Asko gustau izan jata beti teatrua, eta ahal nabanian juten nitzan. «El Caserío» eta «Txelu kartzelan dago» izeneko teatruak gogoratzen dittut. Errosarixo kaleko zine zaharrian ikusi nittuan.
Ventura Agirregomezkorta Ibarluzea
Elgoibarren teatroko grupo onak ere egon dira. Jose Juaristi, Francisco Juaristi, Miren Vallejo, Manolo Rementeria... inguruan onenetakuak zirala uste dot, ondo preparauta. Taldiaren izena zan... Orfeón Lagun Onak de Elgoibar. Amistad taberniaren gañian zaukaben lokala. Santolaya zaharra ere ibiltzen zan hor, Lagun Onak-en.
Ramon Maiztegi Iriarte
Lan hau Gotzon Garate bekaren II. deialdiaren bidez burutu da, Elgoibarko Udalaren babesean. Beka honen bigarren deialdiaren ikerketa gaia “Elgoibarko euskarazko ondarea gizarteratzeko egitasmoak edota euskarriak” izan da, eta Gotzon Barandiaran Arteagak aurkeztutako elgoibarreraz.eus lana izan da beka eskuratu duena. [informazio gehiago]
Atal bakoitzari buruzko informazioa:
ASTELEN, astelena: Lunes. Astelen buruzurixa eta ardo espezialak edaten? Majo bizi zerate, gero!
EGUARDI, eguardixa: Mediodía. Erreiñak ere etxekuak, lan asko (d)aka umiekin. Oin ikastolara eruan bihar dittu, eta goizian eruan, eguardixan berriz jun, eta gero, illuntzixan.
HA(G)INKA EGIÑ: DIO aditza. Morder. Basarri hortako txakurrak ha(g)inka ein dio Mikeli.
KOIÑATU, koiñatua: Cuñado.
ORDUAN: Ondorio lokailua, beraz eta hortaz-en kidekoa.: –Aitxa Markiña Etxeberrikua. Gero, Mendaron-da morroe ibili zan lanian. Gero hamentxe denpora askuan. Gero, Ameriketan ere izen tzan. –Asko ibillitxakua, orduan? –Bai, asko.
TXARRIKERIXA, txarrikerixia: Porquería. Ein biharra bai kazan. Basurdia ta txarrikerixia badago baztarretan!
Astuak baiño lan gehixago egiñ: Lan asko (edota astuna) egiten dutenengatik esan ohi da.
Eskasa geratu: Quedar pobre, poca cosa. Beti etorri eitte(n) jat. Eta bixok juten gara, bi lagun, bakarra eskasa gelditzen da.
Heguak ipiñi: Euf. Hil. Oiñ bakandu dittuk asko, e! Pentsa'ik, oiñ larogei urte eukitzeko, bittarte horretan zenbatek heguak ipiñiko zittuan.
Lapur bildurrik gabe egon (geratu): Norbaitek diru guztia gastatu duenean (jokoan edo juergan), etxera «lapur beldurrik gabe» doala esan ohi zaio, poltsikoak hustuak ditu eta.
Saltzeko ez euki: Estimazio onean eduki. Gure alabak eztauka anai txikixa saltzeko!
