Elgoibarko ahotsak


ahotsak.eus

Bertso pupurria

Fermin Galan eta Angel Garcia Hernandez militar errepublikazaleen ohorezko bi bertso kantatu ditu gorago. Orain bertso berriak gogoratu zaizkio. Beste multzo batzuetakoak izan daitezkeenak ere gehitu ditu.

Bi kapitanen pasadizua

bihar det adieraztia,

Garcia Hernandez esposatua

Galan zan mutil gaztia,

gurasueri kostatzen zaie

seme ederrak haztia,

gero hola tiroz hillazi

hori da gauza tristia.

***

Xoxo beltz hori egunen baten

jaio zan gari tartian,

kaltia franko egin du horrek

Espaiņiako partian,

ez det uste nik izandu dala

guziontzako kaltian,

alkarrengana gorrotu gabe

ondo konpondu gaitian.

Errege edo morroi beltz hori

egiņa dute bialdu

berrogeta bost urte inguruan

hemen ein degu mantendu,

aspaldi samar batzuen partetik

egin degu ba guk saldu,

berriz honutza agertzen bada

ez aterikan zabaldu.

Oandiokan ez omen dago

jentia ondo aseta,

ez dakianik baldin badago

zabalduko nik gazeta,

urtian zazpi milloi inguru

eramana du soldata,

hala ere ez da gizendu

kasta txarrekua da ta.

(...)

Horren tartian gehixago ere

badaude gizon gaiztuak

Hori pixka bat [...]

izan balitzaz prestuak.

Luziferreren eskolan daude

ondo estudiatuak,

modu horako negoziuan

dabiltza aberastuak.

Aitona zahar bat hoien tartian

ez dago oso zuzena,

beste gauzarik geldi uztiak

emon omen dio pena,

modu horretan betia dauka

diruakin almazena,

izenik ez det esango baina

hanka bat dauka herrena.

Maria Ormaetxea Iņarra (1916)

Eibarko Iraegi baserrian jaio zen, zazpi anai-arreben artean. Ama bertakoa zuen eta aita Aramaioko Kerizti baserrikoa. Bertso kantaria izan da bizi guztian, aita Julianek irakatsita. Hogeita hamar urte zituela, Elgoibarko Aizpizkarbekoa baserrira ezkondu zen, bertako Casto Agirregomezkortarekin. Hiru seme-alaba izan zituzten.

Toponimia


Toponimoak

Aldazgain [baserriak / Aiastia (San Migel)]

Armuetaberri [baserriak / Idotorbe (San Pedro)]

Belarretaberri [baserriak / Aiastia (San Migel)]

Erretsundi kalea [Kaleak eta plazak]

Ibarrenea [baserriak / Sallobente-Ermuaran]

Kortaberritxo [baserriak / Sallobente-Ermuaran]

Momiolaerreka [Errekak]

Pelisen borda [baserriak / Urruzuno]

Ugarroa [baserriak / Azkue (San Roke)]

Zirarda (Ziarda) [baserriak / Aiastia (San Migel)]

EUSKARAREN HISTORIA SOZIALA ELGOIBARREN


Dokumentuak


Txalupa - Elgoibarko Ikastolako aldizkaria — 1979

Xalupa

Iturriko maitagarria — 1969

Bidegileak (Gotzon Garate) — 2009

Euskera-Castellano hiztegia — 1976-01

Ikasteko

Lekukotza

elgoibar — Pake _Gartzia Konde Elgoibar (1952)
Gabonetako dantza saioa eta karrozak

—Eta gero hor, Gabonetan...

—A! Klaro, hori... 12 bat urte eukiko nittun. Badaukat argazki bat oso politta, gaiņera. Eta, orduan, Marisol Gurrutxagak –nere lehengusiņa– eta Itziar Garciak –nere lehengusiņa– egiten zuten zortziko bi talde eta ikasten zian hiru dantza: `Artzai buru txuri bi´ kantuan, `Ingurutxua´ eta `Txalo-dantza´ egiten zan, edo `Makil-txiki dantza´. Nik uste dot txaluekin egiten gendula. Edo makillekin, ez dakit seguru. Hiru hoiek. Eta egiten zian ensaiuak elizako sakristiaren atzekaldeko lokal batetan, santuak gordetzen zian armarixuan lokal haretan. Egiten zian... ensaiatzen zian, ba, ez dakit, hillebete edo bi hillebetian. Kriston lana egiten zuten, ze bueno... Nik uste dot ziala zortziko... [...]

Elgoibartarren esanetan


Debako hondartzan hartutako irudia.
Zutik: Miguel Ajubita, Prudencio Etxaniz, (...) eta Estanis Azkue.
Eserita: Sinfoniano Abascal eta Sebastián Unzilla.

Trenian juten giņan hondartzara. Beti egoten zan tren espezial bat ordu bi eta erdixetan, gero, sei eta erdixak zazpirak aldera bueltatzeko. Trenak jendez lepo juten ziran, tren gitxi zagualako jendia juteko. Makiņa harek oso poliki juten ziran. Hondartzan etzan pixka batian, baiņua hartu, eta listo

Eugenio Diego Aranburu

Batzuetan, ez askotan, hala ere, Debako hondartzara juten giņan; takoidun zapatak eta guzti jantzitta. Orduan ez zan, gaur bezela, eguzkixa hartzen. Egixa esanda, kolore zurixa eruaten zan.

Teodosia Iriondo Garate

Bainujantzi gitxi zaguan, eta hondartzan bertan bazaguan kaseta bat baiņu-jantzixak alkilau eta erropak zaintzeko. Hori 1945 urtian bueltan zan. Alkilerra pagau, eta baiņujantzixa bueltautakuan, berriz ere erropak ematen zittuen. Baiņu-jantzixan alkilerra oso merkia zan. Guk, kuadrilla osuak alkilatzen genduan. Oso hanka zabaleko baiņu-jantzixak ziran, oso haundixak, danontzako modukuak izan zeittezen.

Eugenio Diego Aranburu

Honi buruz


Lan hau Gotzon Garate bekaren II. deialdiaren bidez burutu da, Elgoibarko Udalaren babesean. Beka honen bigarren deialdiaren ikerketa gaia “Elgoibarko euskarazko ondarea gizarteratzeko egitasmoak edota euskarriak” izan da, eta Gotzon Barandiaran Arteagak aurkeztutako elgoibarreraz.eus lana izan da beka eskuratu duena. [informazio gehiago]

Atal bakoitzari buruzko informazioa:





Tresna honek atal guztietako testuetan bilatzen du.
Edozein berba zati idaztea aski da,
eta agerpen guztiak bistaratuko ditu.
“Toponimia” eta “Kronika zaharrak” atalek
bilatzaile berezia dute.

Hiztegia
(Elgoibarko euskara)


AMAGIŅARREBA, amagiņarrebia: Suegra.

BORONDATE, borondatia: Borondatez: Por propia voluntad. Baiņa adarixak euren borondatez eitxen dabe (alkar jo) ... idixa ez, idixa obligau eitxen debe.

FIRIN-FARAN IBILLI: Batera eta bestera ibiliz probetxuzko ezer onik egiten ez duenari esan ohi zaio. Ibili asko eta gutxi egin. Ezer eztok egin gaur, firin-faran ibilli haiz egun guztian. / –Banixe kalera. –Bai, ibilli oiņ ere firin-faran!

JO TA KEIA: Jo ta sua! ĄDale que te pego!

MUTILZAHARTU: DA aditza. Ezkondu? Nik hogeta hamar urte eta horrek hogeta lautik bostera ero hola. Ni mutilzahartuta.

SEGURANTZIA EUKI: Seguridad, certeza. Asko igertze jauek. Bai. Eta nik badaukat segurantzia.

Esamoldeak
(Elgoibarko euskara)


Ardi galdua bezela ibilli: Beti bakarrik, lagun-koadrilarik gabe, dabilenari esaten zaio. Ikus Uztarri bakarreko laguna izan.

Deittu'idak txakurra, baiņa ema'idak ogixa: Alegia, berdin zait zer gauza gaizto esaten duzun nigatik (zerbait txarra egin dut-eta), baina nirearekin irten naiz ni.

Gozua egon: Ironikoki esaten da oso haserre dagoenarengatik. Gozua jauan, ba! Gozua jarri dok gure aitta!

Kargu hartu: 1. Bere buruari: Bere burua zaindu. Baita Kargu egiņ ere. 2. Beste norbaiti: Azalpenak eskatu.

Pipar egiņ: Eskola huts egin.

ELGOIBARKO KRONIKA ZAHARRAK


Gizartea - Irakaskuntza
Ibillaldiak.— Euzkadi, 1933-09-30 | Aixerixa
Kirola - Futbola
Lerun'en.— Euzkadi, 1935-09-15 | Aixerixa
Kultura - Antzerkia
Antzerkiak.— Argia, 1934-11-25 | Ixaka
Politika - Batzokia
Deun Iñaki jaia.— El Día, 1931-07-29 | Sosua
Erlijioa - Ekitaldiak
Bederatzi urrena.— Euzkadi, 1934-09-14 | Aixerixa


elgoibarreraz.eus – Elgoibarko Udala
Kultur Etxea (Euskara Saila)
Kalebarren plaza 3, 1. solairua
20870 Elgoibar – Gipuzkoa
Tel.: 943 744366 – harremanetarako
elgoibarko udala