Gerra denboran kanoikadak jausten ziren etxe inguruan eta sabaian ezkutatzen ziren ziur zeudelakoan. Auzoan eta kalean zaurituren bat edo beste izan zen, baina uste du ez zela inor hil.
-Gerria hasi zanerako eskolan hasita zeunden?
-Ba ez dakit ba. Orduan nakazen nik sei-zazpi bat urte, ta ez dakitt hasitta nenguan, porke orduan berandu hasten giñan eskolara. Ez oingo mouan, sei urtekin eta artian eskolara hasi be. Baiña akordatzen naiz gerra denporan, kaiñonazuak eta eundoko billurra hemen jentiak.
-Nunbaitten gorde edo eitten ziñen?
-Bai. Hor atepe baten sartzen giñan, han seguru zeuala ta danak haraxe juten giñan.
-Hamen auzuan?
-Hamentxe. Goixan zauan lastua edo hortaikua zeuan, eta han hobeto geundela ta hara juten giñan. Gure ama ere hartu umiak danak eta haraxe.
-Etxeko kamarara?
-Etxekuan bai ba. Ostian kanpora ez giñan juten. (...). Etxeko ganbara azpixan gu, han lastua zeuala ta.
-Eta soldauak euki ziñuzten etxian?
-Ez, ez, hamen ez.
- (...)
-Hamen armamenturik eta pasau ebein, kamionak eta etortzen zien soldauak?
-Hori baleike, hori baleike, soldauak kamioietan eta. Sekulako soldau pillua ere akordatzen jata zela etorri zian, illaran soldau mordua.
-Oiñez?
-Oiñez, San Lorentzotikan edo ez dakit nundikan pasau zian hona. Edo Azkoittitkan edo, ez dakit nundikan.
-Eta hamen bonbak nundik etortzen ziren, Eibartik.
-Ez dakitt nundik bota... Bota zittuen hamen bonbak, hamen bertan ingiruan ere bai; ta jentia etzan itten zan lurrera.
-Egon zan zauritturik edo?
-Bai, bai, hamen auzoko batek zeoze in zaban. Ta hor kalian ere bai, estazio onduan baten bati zeoze pasau ei zakon. Baiña hil ez, hil ez dot uste iñor hil zanik.
Azkue bailarako San Roke baserrian jaio zen. Lau anai-arreba izan ziren. Ama etxekoa eta aita Azkoitiko Santa Kruz auzoko Zumeta baserritik etorritakoa zen. Maalako mojen eskolan ikasi eta gero, Mendaroko mojetan brodatzen ikasi zuen. Josten ordea, Elgoibarren ikasi zuen. 1948. urtean etxea erre zitzaien; etxegilea zen Josefinaren aitak berreraiki zuen baserria. Etxera ezkondu zen Josefina Jose Mari Zabaleta azkoitiarrarekin. Hiru seme-alaba dituzte.
Abatetxe [baserriak / Urruzuno]
Amuskategietxetxo [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
Arriaga kalea [Kaleak eta plazak]
Bernardo Ezenarro kalea [Kaleak eta plazak]
Etxeberrizabal [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
Irunaga (Irunagabe) [baserriak / Idotorbe (San Pedro)]
Legarrerreka [Errekak]
Olaso kalea [Kaleak eta plazak]
San Frantzisko kalea [Kaleak eta plazak]
Urazandi parkea [Kaleak eta plazak]
—Sarrittan erten da hor Elgoibarko Izarrako anekdotetan eta. Aitta zauan euskerian egoeriakin ta ikusten zan etorkizunakin… bueno! Ta Felix Etxeberriakin `Parapan´ekin berba eitten zaban. Ta aittak esan zion Felixi: “Hi, Felix, nik lehenau topauko juat perretxikua Plaza Txikixan –Plaza Txikixa hori da– Plaza Txikixan perretxikua – nere aitta perretxikozalia zan amorratua– lehenau topauko dot perretxikua Plaza Txikixan Elgoibarren ume batzuk euskeraz eitten baiño”. Eta gero umiak euskeraz eitten. Baiña gure aittak perretxikua topau zaban Plaza Txikixan! Bai. Hor, enbor baten onduan, ta-ta-ta... aiba perretxikua! Ordurako ya euskeria ya hasitta zauan, baiña bai. [...]
Pilar ikastetxeko ikasleak, eskolako Jaiotzaren ondoan.
Gutxi gorabehera 1949 urtea.
Basarrixan lan asko zaguanian ez zaguan astirik klasietara juteko, eta gitxiago jolasian ibiltzeko. Ganaua, behixak, ardixak eta holakuak mendira juten ziran, eta menditik ekarri bihar, harek zuzendu... aittak esaten zaban: zu ardixak ekartzera, zu bestera, eta... ixilik, egittera. Egurrakin ez, eh! Errespetoz.
Joxe Gurrutxaga Lizarralde
Mendira asko juten giñan lagunekin: Kalamuara, Karakatera... ta Izarraitzen ere egonda nago, Erlon. Eskolan lagunak egindakuak ibiltzen giñan alkarrekin, auzuan etxe gutxi zagozen, eta ume gutxi. Merixendia hartu, ta San Rokera juten giñan, Azkue-beheko piñadira, oin etxia dago han. Mintxetara juteko bidian zaguan hori, ta hantxe asko jolasten genduan. Itsasoko haizia etortzen zala esaten zan. Lehenengo neskak bakarrik ibiltzen giñan. Eskolatik ertetzerakuan ere juten giñan San Rokera jolastera, lagunekin. Edozein momentutan juten giñan. Mendira juten giñanian, han bazkaldu, pixka batian egon, eta buelta egitten gendun.
Mª Josefa Unzueta Iriondo
Basarrixetan frutak harrapatzen ibiltzen giñan noizbaitt, ta batzuetan basarrittarrak ikusi ta segittu ere. Eta hurrengo egunian izkutatzen basarrittarraren bildurrez.
Juan Lariz Garate
Lan hau Gotzon Garate bekaren II. deialdiaren bidez burutu da, Elgoibarko Udalaren babesean. Beka honen bigarren deialdiaren ikerketa gaia “Elgoibarko euskarazko ondarea gizarteratzeko egitasmoak edota euskarriak” izan da, eta Gotzon Barandiaran Arteagak aurkeztutako elgoibarreraz.eus lana izan da beka eskuratu duena. [informazio gehiago]
Atal bakoitzari buruzko informazioa:
ABONAU: DU aditza. Goraipatu, famatu. Hamen beti Retegi abonau da, ezta? Baiña «por parejas» Gallastegi askoz hobia zan.
BEGITTAN HARTU (BATEN BAT): Norbaiti gogo txarra izan.
ESKA(T)U: DU aditza. Askatu. Korapillua eskatzen eman dogu ordu erdixa.
IBILGONA, ibilgonia: Kalerako gona (zentzu figuratuan ere bai). Ibilgonia jantzi: Bai, bai, jantzi ibilgonia, eta segizu kanpora!
LO GOSE, lo gosia: … Panaderuak beti lo gosian egon dira. Lo gosian beti, luan faltia beti; neu ere bai. Horregatik laga nion panaderixiari.
PLAZA-GIZONA IZAN: Jende aurrerako balio dutenengatik esan ohi da, jendeaurrean hazi egiten direnengatik.
Atzo goizekua ez izan: Adinean nahiko aurreratua izan.
Etxia, beti eskian: Etxeko gastuak inoiz amaitzen ez direla adierazteko.
Hor konpon!: ¡Allá cuidados! Hor konpon, Mari Anton!
Lotsagarri, nabarmen laga ere bai.
Takian-potian: Sarritan, noiznahi. Estartaneko tallarra ere, berak militarizau zaban, eta gero, Bilbora ta, Donostiara ta, takian-potian juan biharra izaten zaban. Mutill fiña bera.
