14 urte bete baino lehen utzi zion Benturak eskolari, etxean lan asko zegoen eta. Bera umea zela, trena errepublikako banderarekin etorri zenekoa gogoratzen du. Gerrak ez zuen eskola eten, baina Bentura, beldurrez, ez zen joaten. Gerraostean jarraitu zuen eskolan, 13 urtera arte.
-Baiña guk ez genduan izan hamalau urte arte juteik, lana egin bihar zan etxian ere ta.
-Zenbat urtekin hasi ziñan, zazpikin? Orduan Republika garaixan, ezta?
-Republika garaixan. Ni hogeta bost urtekin jaio (1925ean jaio) ta zazpi urtekin hasi nintzan...
.Hogeta hamaikan etorri zan republikia.
-Republikia bai, klaro. Ni republikia justu-justu-justu akordatzen naiz, akordatzen naiz nola trena etorri zan republika banderiakin. Gu trenantikan urrian giñan, urrian bizi giñan trenbidetik, eta anaiak nola deittu zion amari, "ama, ama!..." Orduan zan erregia botako zabela eta ez zabela ta, republikia bazetorrela eta ez zetorrela eta hola. Eta nola deittu zion anaixak amari: "ama, ama, republikano banderiakin dator trena" Aibala!, orduan jaiki da Republikia!
-Republikia lelengo lekua deklarau zana Eibar izan zan.
-Eibar, Eibar altzau zana lenengo. Ba ni horixe akordatzen naiz zela esan zion eta.
-[...]
-Nik ez dakit nola etorriko zan, ez daukat, ez daukat... Ikusi nabala badaukat ideia baiña ez zelako banderia zan edo zela zan ez daukat. Umiak giñan eta ez. Baiña hori deittu ziona bai, hori klabao. Bai ba, geu ere bildurretan eta, gurasuak ere ba [...] pasauko ete zan. Erregia bota ta ze izango ete zan eta beste izango ete zan eta entzuten genduzen horrek gauzok. Eta bueno...
-Entzun bai baiña entendidu ez, ezta'
-Entenidu ez, ze enteniduko gendun ba...
-Edozein modutan zu hogeta hamabixan hasi baziñan eskolan, lau urte geruago gerria hasi zanian hamaika urte zeukatzun.
-Bai.
-Gerran eten egin zan eskolia?
-Ez, eskoliak segidu zeban baiña guk, klaro, bildurra zeon etxetik urtetzeko ere, eta bestetik gurasueri orduantxe aizta hil zakun eta anaiak gerran eta. Etxian aitta ta amakin, umiak etxian eon giñan. Gero berriz ere hasi giñan eskolan eta berriz ere segidu giñun puxkaten hamahiru urte arte. Hamahiru urte ezkero ez, ez nintzan jun ni hamahiru urte ezkero.
Arriaga bailarako Irabaneta baserrian jaio zen. 10 anai-arrebatatik bederatzigarrena izan zen bera. Bi ahizpa gerra denboran hil zitzaizkion gaixotasunen ondorioz. Aita etxekoa eta ama Arriaga bailarako Zabalatorre baserrikoa zen. Aita hargina zen, zubigintzan eta beste harlanetan aritutakoa. Elgoibarko herrigunera ura eramateko lehen obra berak egin omen zituen. Etxetik 2 kilometrora zegoen Altzolako eskolan ikasi zuen, Altzola eta Mendaroko beste ikasle batzuekin. Eskola bukatu eta etxean geratu zen, harik eta 26 urterekin Olazarragara ezkondu zen arte etxeko Iñaxio Esnaolarekin. Sei seme-alaba izan dituzte. Baserriko bizimoduari buruzko azalpen ugari ematen ditu.
Aldazgain [baserriak / Aiastia (San Migel)]
Armuetaberri [baserriak / Idotorbe (San Pedro)]
Belarretaberri [baserriak / Aiastia (San Migel)]
Erretsundi kalea [Kaleak eta plazak]
Ibarrenea [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
Kortaberritxo [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
Momiolaerreka [Errekak]
Pelisen borda [baserriak / Urruzuno]
Ugarroa [baserriak / Azkue (San Roke)]
Zirarda (Ziarda) [baserriak / Aiastia (San Migel)]
—Batzokixan ze zeukatzuen, dotriñia eta?
—Teatruak-eta eitten genduzen gero batzokixan. Bai.
—Kontxo. Umetan hori?
—Umetan, bastante ume. Nik beratzi urte neukazen, Eibarrera joan nitzan batzokira eszenarixo batera irakurtzera. "Eulia eta Txindurria". Ez naiz aiztutzen nik irakurri naban zer harekin Eibarren. Beratzi urte edo hola eukiko nittuan. "Eulia eta Txindurria" zan liburua, hauraxe irakurri naban eszenarixuan.
—Osea ke irakurtzen bakarrik.
—Irakurri bakarrik.
—Baiña gero antzerkixak...
—Antzerkixak bai hementxe eitten genduzen, tablau bat ipini batzokixan eta... [...]
Joan den mendearen hasieratik hona,
gure herrian izan dira antzerki talde afizionatuak.
Odeoira zartzuelak, antzerkixak... etortzen ziran. Ondo zaguan Odeoia. Antzerkira ere juten giñan, batez ere, musikia zaguanian. Kantante batzuk ere etortzen ziran.
José Gurrutxaga Ondartza
Odeoira juten ziran antzerki-konpañiak ikustera juten giñan. Antzerki obra haretatik goguan daukadaz «Las chicas del tren» eta «La tabernera del puerto». Gizona eta bixok normalian Odeón zinera juten giñan, han antzerkixak jartzen zittuelako. Antzerkixa berdin etortzen zan eguastenian edo domekan.
Teresa Aginaga Madariaga
«Las Chicas del Tren» ere egon nitzan ikusten. Oiñ hori ez da ezer, baiña orduan ba... 1950eko hamarkadan izan zan hori, Odeón zinia inaugurau zanian edo. Nahiko egun izan zan karteleran, eta danetan toperaiño beteta. Umieri ez ziuen sartzen lagako, baiña herriko nagusi guztixak hantxe izango giñan. Espektakulua! Ba artista onak ziran, emakume edarrak....
Ramon Maiztegi Iriarte
Lan hau Gotzon Garate bekaren II. deialdiaren bidez burutu da, Elgoibarko Udalaren babesean. Beka honen bigarren deialdiaren ikerketa gaia “Elgoibarko euskarazko ondarea gizarteratzeko egitasmoak edota euskarriak” izan da, eta Gotzon Barandiaran Arteagak aurkeztutako elgoibarreraz.eus lana izan da beka eskuratu duena. [informazio gehiago]
Atal bakoitzari buruzko informazioa:
ALDIAN (HARTU / ERUAN / IBILLI): DU aditza. Llevar a cuestas. Hor datoz ijittuak, umiak aldian hartuta.
BIXARAMON, bixaramona: 1. Hurrengo eguna. Hemen egote giñan, eta gero, bota ein bihar zebela esan zebenian, bixa(ra)monian guk erten ein genduan. / Gau guztia Santa Eskian ibilli. Etxetik etxera, eta, gero, bixa(ra)mon goizian, lanera zuzenian, lorik batere ein be. 2. Resaca. Ajia ere bai.
EZE: 1. Perpaus osagarriei hasiera ematen dien lokailua: Esan zi(d)an eze ... –(e)la. Eta esaten jardun zeben eze, haura eitxeko ein biher izen zebela, ba, erdixa nehikua ziala, baiña berrogeta bi milloi arbola kendu zitxuela. 2. Zergatik eze egituran ere erabiltzen da, kausazko perpausak osatzeko. Ikus ZERGATIK EZE sarreran.
JARDUN: DU aditza. Zerbait egiten edo esaten ari izan. Aditz sintetiko bezala ere asko erabiltzen da: badihardut zeozetan!
MODU, modua: Modu onian: A buen precio. Modu onian konsegidu zaban autua.
SANIAU: Sendatu. –Goñi saniau be egongo da oindio, ezta? –Bai, miñ hartuta dabill. / Haretxekin, saniauta geratu zan umia, gaur arte.
Astuak baiño lan gehixago egiñ: Lan asko (edota astuna) egiten dutenengatik esan ohi da.
Eskasa geratu: Quedar pobre, poca cosa. Beti etorri eitte(n) jat. Eta bixok juten gara, bi lagun, bakarra eskasa gelditzen da.
Heguak ipiñi: Euf. Hil. Oiñ bakandu dittuk asko, e! Pentsa'ik, oiñ larogei urte eukitzeko, bittarte horretan zenbatek heguak ipiñiko zittuan.
Lapur bildurrik gabe egon (geratu): Norbaitek diru guztia gastatu duenean (jokoan edo juergan), etxera «lapur beldurrik gabe» doala esan ohi zaio, poltsikoak hustuak ditu eta.
Saltzeko ez euki: Estimazio onean eduki. Gure alabak eztauka anai txikixa saltzeko!
