Ohitura zaharra zen, norbait hiltzen zenean, bere izenean eliza barruan manta bat jartzea, eta goizeko mezan mantaren gainean kandela bat piztuta jartzea. Hil ondorengo urtebetean, egunero jartzen omen zen kandela. Nazionalak Elgoibarren sartu zirenean, Mirenek zeregin horretan ziharduen senide baten izenean. Beldurrez joan zen hurrengo egunean, baina egunak joan ahala, soldadu guztiak lagun egin ei zituen. Errekete asko izan zituen lagun.
- Gero, gerria izan zan gero ta ia. Ni, honek sartu zian egunian, hurrengo egunian ze billur neukan urtetzeko kalera.
- Horreik nazionalak sartu zianian?
- Bu! Zeatik derrigorra genduan guk elizan, orduan zan ohitturia baten bat hiltzen zanian, elizan jartzen zan holakotxe manta beltz bat ta urte guztian beratzietako mezetan piztutzen zan kandela bat. Kandela bat piztu. Ekarrizu, hor, ohola badao ba Arantzazuko zera? Sukaldian. Hor armaixuan pegauta, pegauta ez. Holakotxe ohol bat?
- Argizaiola.
- Argizaiola, kandeliakin. Zauan ohitturia urte guztian? Hori, hori! Urte guztian piztuta egoteko mezia hil zanagaittik. Beittu, argizaiola.
- Bai, argizaiola.
- Hau ipintzen genduan piztuta hola manta gaiñian.
- Manta baltz horren gaiñian?
- Manta beltz bat?
- Ta mantia nun ipintten zeuen?
- Elizan.
- Eliza barruan, [?]
- Lurrian, lurrian.
- Lurrian.
- Eta hau ipintzen genduan hola piztuta meza bittartian. Ta honi sartu ta hurrengo egunian juan biha nitzan ni, zeatik geunkan holako bat basarriko bati itten. Basarrixan hil zan bat ta urte guztian nola euki biha zan, eurak ezin zian bajatu ta guri ematen ziguen urte guztian, ba, meza haretara juateko kandeliakin. Gero igual ekartzen ziguezen edo babak, edo patatia, pagatzeko. Ze itten, ze mesede itten giñun. Hauraxe. Eta honek sartu ta hurrengo egunian beratzietako mezetara juan biha nitzan. Nik neukan billura!
- A, nazionalak etorri zianian?
- Bai.
- A, orduan zan hori basarrittar hori hildakuoi?
- Bai, ta hauraxe geunkan, manta haura urte guztian eitteko. Urten naban etxetik billur batekin! Ta juan nitzan Plaza Handira, aiuntamentua dauan tokira, Plaza Handira, ta arkupiak zeuden holaxe soldauz beteta. Pasau nitzan plazatik baiña holaxe, e? Pasau nitzan elizara, e? Billur batekin! Juan nitzan ta akabo. In naban mezia eukitzeko ta etxera zuzenian berriz ere. Ta handik aurrera, ba, egunero-egunero, ba, urtetzen-urtetzen, poliki-poliki-poliki, soldauak eta danak ein genduzen lagunak. Intendenzia zauan, hor, bakizu nun zauan intendenzia? Elizia, ezta? Gero bide hori badao ba [paratokiko] hona sartzeko?
- (gizona) A, bai.
- Hor zauan intendenzia, hor baju horretan ta kamioia sartzen zeben hor gauzekin, jateko gauzekin ta. Halako lagunak ein genduzen soldau batzuk, juaten giñan bakoitzian ematen ziguezen edo bote bat atuna edo jatekua zeoze ematen ziguen ta hantxe egoten giñan eurokin. Soldauekin, e? Baiña falangista batekin ere in genduzen.
- Lagun?
- Lagun ta reketiak ere bai. Rekete asko euki genduzen gaiñera lagunak.
Errosario kaleko Vallejonekua etxean jaio zen. Aita, sestaoarra, bost urterekin etorri zen Elgoibarrera; ama etxekoa zen. Lau anai-arrebatatik zaharrena izan zen Miren. Aitak forjan lan egiten zuen eta amak Peñalba espartin-tailerrerako josten zituen espartinak etxean, Mirenek lagunduta. Hiru urterekin eskola txikian hasi zen ikasten, euskaraz ; sei urterekin publikoetara pasatu zen eta erdaraz jaso zituen eskolak. Hamahiru urterekin gerra hastearekin batera, eskolok bukatu ziren. Anjel ?Mutriku? eta Antonio Manterolaren zuzendaripean, antzerki lanak egiten zituzten batzokian. Urte askotan jarraitu zuen antzerkia egiten; kale antzerkiak ere egin zituen, Eztei Zaharrak, senarrarekin batera. Hamabost urterekin Valenciaga tailerrean hasi zen lanean; gero ?Alcorta y Cía?n jardun zuen ezkondu zen arte. Pako Juaristi ?Txitxarrokua?rekin ezkondu zen Txitxarrokua etxera. Mirenen koinatua Bitor Arrieta ere egon zen elkarrizketan.
Aizpizkargoikoa [baserriak / Idotorbe (San Pedro)]
Aranburu [baserriak / Idotorbe (San Pedro)]
Bainuetxeko zumardia [Kaleak eta plazak]
Elizburu [baserriak / Altzola]
Goenagaetxebarria [baserriak / Azkue (San Roke)]
Juanitoren borda [baserriak / Urruzuno]
Maitena [baserriak / Urruzuno]
Orubegain [baserriak / Aiastia (San Migel)]
Soroarte (Soarte) [baserriak / Aiastia (San Migel)]
Ursaltoerreka [Errekak]
—84 inguruan jarri ziala euskera-ereduak. Ez?
—A! Ereduak, klaro. D eredua... Bai, bai.
—A, B, D... 84 inguruan.
—A, ba, igual bai. Igual bai. Txikixak D eredua zan, Haur Hezkuntza D eredua zan. Ta bestia... bestia, klaro, gero A izan zan... A da...
—A erderaz.
—Dana erderaz. A! Orduan ez. B. B. Gu giñan B. Osea, txikixak, D, Haur Hezkuntza D, eta bestiak B. B. Zan B. Bai, bai. Hori da. B. Dana euskeraz, baiña, bueno, gero matematika erderaz emoten zeben. Gizarte-ta ez, gizarte euskeraz ta…
—Bai, pixkat Herri Eskoliak euki izan daben eredua, ez, gure epokan. [...]
Joxe Gurrutxaga eta bere familia,
Urkiri baserrian, 1930 urte aldera.
Gu guztira hamaika anai-arreba izan gera, eta lo egitteko orduan bi oheko habittaziuak baldin baziran etxian, lau sartzen giñan bakoitzian, gitxienez biñaka.
Markos Arregi Iriondo
Maiorta basarrixan ez genduan atia giltzakin ixten ertetzerakuan, ezta pentsatu ere! Orduan ijitto asko ibiltzen zan, baiña guk ez genduan iñoiz ixten. Giltz bakarren batzuk egongo ziran orduan. Itxi egitten zan atariko atia, eta gero zakan burdiñ bat hatzaparrakin atia zabaltzeko ibiltzen zana. Burdiñ hori zulo baten sartzen zan. Trankia esaten zitzakon.
Mariano Elustondo Aizpiri
Guk tabernia gendukan San Inazio kalian (gaur egun Trenbide kalia), eta beti egoten zan familixako baten bat bertan. Hala ere, ertetzerakoan beti ibiltzen gendun giltza.
Mª Rosa Unzueta Iriondo
Lan hau Gotzon Garate bekaren II. deialdiaren bidez burutu da, Elgoibarko Udalaren babesean. Beka honen bigarren deialdiaren ikerketa gaia “Elgoibarko euskarazko ondarea gizarteratzeko egitasmoak edota euskarriak” izan da, eta Gotzon Barandiaran Arteagak aurkeztutako elgoibarreraz.eus lana izan da beka eskuratu duena. [informazio gehiago]
Atal bakoitzari buruzko informazioa:
APROPOS: Berariaz, nahita. Egoki. Bai, han Errezildikan honutz. Euzkitza txaleta, holaxe apropos einda, terrenua itxitta.
DESKUIDO, deskuidua: Deskuiduan ... ba-: normalean baldintza perpaus batekin: Azkarate gaiñian, bueltia eman automobillari, eta hona herri aldera begira jarri, deskuiduan estuasun bat sortzen baldin bazan, prest eukitzeko alde eitxeko.
GERATU: DA aditza. Etzaban amak nahi bera bakarrik geratzerikan, eta alaba etxian gelditzia nahi zaban, eta bertara ezkondu giñan, bai.
KARGU EGIÑ: DIO aditza. Zaindu. Olaxe ta. Orduan in bihar da lan asko, landariari ein bihar jako batetik ura, eta gero, kargu egiñ.
NOIZIAN BEHIÑ: Lantzian behiñ ere bai. Baita behiñ edo behiñ ere. Nik noizian behiñ ur pixkat botatzen jauat (landariari).
TONTE(R)IXA, tonte(r)ixia: Tonteria. Txorousaiñ eta tontousaiñ ere bai, gehiagotan gainera. Ze kontauko (d)ot, ba, nik? Tonterixaren batzuk.
Asko jakin ez: ¡No lo sabes bien! Ez dakik asko! —Bixar urtiak. Zorionak! —Bai, bixar. Eztakik asko! Berrogeta hamaika urte. Ja, ja, ja.
Egon hadi lo, eta jango dok mehe: Gauzak egiten azkar ez dabilenak gaizki behar duela adierazteko.
Hanka jokua atara: Korrika batean ihesika joan. Keixak harrapatzen a(r)i zala basarrittarra etorri dok; harek atara jok hanka jokua!
Kokoteraiño egon: Norbaitekin edo zerbaitekin nazkatuta, gogaituta egon.
Potrozorrixa izan: Ziria sartzen ibiltzen dena. Hau dok pertsonia potrozorrixa!
