Larrinagako kartzelan egona da Miren, osaba sestaoar bat ikustera joanda. Mirenen amak, alabak lagunduta, abarketak josten zituen etxean. Aitajaunak Elgoibarko “Alpargatería Peñalva” abarketa lantegian egiten zuen lan. Amak ere lantegi horretarako josten zuen. Peñalvak denda ere bazuen, eta etxeetan josten zizkioten abarketak dendako salgaiekin ordaintzen zituen, ez dirutan.
- Zuek beste seniderik edo galdu zebein gerran?
- Ez.
- Tia-tion bat edo primon bat edo ez?
- Eibarkuak, harek gorrixetan ibili zian ta. Gero kartzelan ta bai, kartzelan ta egon zian. Aittan anaixa, Tio Jazinto. Bai, horrek, horrek Zestaon bizi zian.
- Ta han harrapau zittuen?
- Harek, harek aurrera juan zanian, juanda ibili zian baiña gero buelta eingo zeben zeatikan Larrinagan eon zan.
- Kartzelan?
- Bai. Gogoratzen naiz juan zin? juan giñala bisittara.
- Bai, Larrinagako kartzelan egonda zaoz, e?
- Bai. Hori Bilbon, zerian dao, ezta? Bai. Han, juan giñan. Eta Eibarko lehengusuak eta ere, horrek, ba, ez dakit nun ibili zian. Bestela etxekorik, ba? ez.
- Ia, eta amak ze bizimodu klase, ama betik etxian ala eitten eben beste leku baten?
- Ama, ba, ba, ama. Ama, ama ba, abarketak josten eoten zan haura.
- Abarketak josten?
- Ta ni berari laguntzen. Bai.
- Baiña aittajuna, aittajuna be Elgoibarren bizi zan? Zuen aittaitta Elgoibarren bizi zan?
- Aittitta, bai. Haura bizi zan beste aittan arreba batekin. Beste etxe baten. Amama, amama bizi zan gurekin aman ama. Aitta ta ama ta gu anai-arrebok. Baiña aittitta aittan partetik beste alaba batekin bizi zan. Bizi zan Felix Etxeberrian?
- Bai.
- Haren alaban etxian. Osea ke, Felix Etxeberrian amaiñarreba zan gure aittan arreba. Ta horrek bizi zian beste etxe baten. Bai.
- Eta zer euken, abarketak eitteko taillarren bat euken edo?
- Bera, bera zauan lanian haura.
- (gizona) Ez baiña Peñalbak jaukan oin Kaia tabernia dauan tokixan?
- Bai, abarketerixia.
- (gizona) Abarketa fabrikia eta andreri lan asko ematen jauen josteko.
- Handikan ekartzen genduzen guk ere.
- (gizona) Han andra morduak lan eitten zeben taillarera jun barikan.
- Ia, ia. Zure amak ez zeben eitten aittajunantzako.
- Ez.
- A, eitten eben Peñalba.
- (gizona) Peñalba, Peñalbanerako.
- Bai. Gure aittitta zeuan han lanian. Peñalbanian, ezta? Aittitta? Aittitttak nun eitten zaban lana?
- (gizona) Zer, zelan?
- Aittitta Vallejok! Abarketerixan.
- (gizona) Zuen aittak esaten dozu?
- Aittak ez, aittittak.
- (gizona) Nik ez baiña jakin haren berri.
- Hoixe baiña gaude esaten, aittitta. Aittitta Peña?
- (gizona) Ama esan dozu.
- Ama bai, ama abarketak han josten?
- (gizona) Peñalbanekuekin lan eitten zeban harek.
- Bai, bai, bai.
- Zela esan dozu fabrika, tailler horren izena, Peñalba?
- Peñalba.
- (gizona) Peñalba.
- Peñalba.
- "Alpargatería".
- (gizona) [Jose] Peñalba. Fabrika fabrikia jauken harek. Eta berez zan makiñekin ta bere lana baiña gero jostekua. Orduan abarketia eskuz josten zuan ba dana.
- Dozena bat, dozena bat pare. Dozena bat, ezta?
- (gizona) Andrak eitten juen kartoikadia etxera ta josi ta gero atzera taillarera.
- Geuk eruaten genduzen hara?
- Taillarrera, taillarrian ez. Lana etxian.
- Hara eruan, jositta dana, ta ematen ziuen, ba, hainbeste, dozenako hainbeste. Gero handikan zeuken denda bat ere, "de ultramarinos", ta trukez, dirua ez ziguen ematen, jenerua hartzen genduan.
- (gizona) Dana etxian geratu!
- Dana, dana etxian.
- Osea ke...
- Alderdi baten entre?
- En espezias kobraitten zenduen.
- Bai. Entregatzen genduzen abarketak, dana beitzen zeben, ta dozena bat hainbeste, edo bi dozena, ze geunkan.
- Bale, baletxo bat.
- Gero handikan eskillara batzuk bajatu eta pare-parian, zera?
- Dana Peñalbana?
- Dana.
Errosario kaleko Vallejonekua etxean jaio zen. Aita, sestaoarra, bost urterekin etorri zen Elgoibarrera; ama etxekoa zen. Lau anai-arrebatatik zaharrena izan zen Miren. Aitak forjan lan egiten zuen eta amak Peñalba espartin-tailerrerako josten zituen espartinak etxean, Mirenek lagunduta. Hiru urterekin eskola txikian hasi zen ikasten, euskaraz ; sei urterekin publikoetara pasatu zen eta erdaraz jaso zituen eskolak. Hamahiru urterekin gerra hastearekin batera, eskolok bukatu ziren. Anjel ?Mutriku? eta Antonio Manterolaren zuzendaripean, antzerki lanak egiten zituzten batzokian. Urte askotan jarraitu zuen antzerkia egiten; kale antzerkiak ere egin zituen, Eztei Zaharrak, senarrarekin batera. Hamabost urterekin Valenciaga tailerrean hasi zen lanean; gero ?Alcorta y Cía?n jardun zuen ezkondu zen arte. Pako Juaristi ?Txitxarrokua?rekin ezkondu zen Txitxarrokua etxera. Mirenen koinatua Bitor Arrieta ere egon zen elkarrizketan.
Akei [baserriak / Idotorbe (San Pedro)]
Arandiakoa [baserriak / Altzola]
Balentxi [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
Elordi [baserriak / Idotorbe (San Pedro)]
Goikoerrotako zubia [Zubiak]
Juaristiaundi [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
Makibar [baserriak / Aiastia (San Migel)]
Otaerrota [baserriak / Urruzuno]
Soroarterreka [Errekak]
Urteaga (Urtia) [baserriak / Aiastia (San Migel)]
—Eta gero hor, Gabonetan...
—A! Klaro, hori... 12 bat urte eukiko nittun. Badaukat argazki bat oso politta, gaiñera. Eta, orduan, Marisol Gurrutxagak –nere lehengusiña– eta Itziar Garciak –nere lehengusiña– egiten zuten zortziko bi talde eta ikasten zian hiru dantza: `Artzai buru txuri bi´ kantuan, `Ingurutxua´ eta `Txalo-dantza´ egiten zan, edo `Makil-txiki dantza´. Nik uste dot txaluekin egiten gendula. Edo makillekin, ez dakit seguru. Hiru hoiek. Eta egiten zian ensaiuak elizako sakristiaren atzekaldeko lokal batetan, santuak gordetzen zian armarixuan lokal haretan. Egiten zian... ensaiatzen zian, ba, ez dakit, hillebete edo bi hillebetian. Kriston lana egiten zuten, ze bueno... Nik uste dot ziala zortziko... [...]
Garate baserriko Rosa Maria, Maria Angeles
eta Maria Luisa Mugerza ahizpak, Iñaxio Alonso eta
Joxe Mari Mugerza, Foruen plazan, ganadu feria batean lortutako sariekin.
Beti gustau izan jata trikitixa, eta hamasei urterekin hasi nitzan erromerixetara juaten panderuakin... Lehenengoz, Kurutzeta basarrixan jo naban Katalotzakin. Ordutik, Elgoibar eta inguruetako erromerixa askotan ibilli naiz, baiña panderua jotziagaittik ez naban ezer kobratzen. Soiñujoliak, berriz, bai. Leku batzuk aittatziarren, Madarixa, Sallobente, Loiola edo Arrate bezelako erromerixetan ibilli izan naiz panderuakin. Entzundakuakin ikasi dot dakitxen apurra, eta batere entsaiau gabe juaten nitzan jotzera Katalotzakin. Alkar oso ondo ezagutzen gendun, eta ez zauan entsaiau beharrik... Oingo erromerixak diferentiak dira. Lehen bi edo hiru ordutan egoten zan soiñujolia eta illuntzen hasten zanian, jaixa amaittu egitten zan. Oin, berriz, illuntzen danian hasten dira erromerixak.
Juliana Zubizarreta Gurrutxaga
San Isidro egunian Madarixan egoten zan erromerixia. Hiru eguneko jaixak izaten ziran. Orduan, Azkoittixan eta Azpeittixan ez zeben lagatzen agarraua dantzatzen; abadiak ez zaben lagatzen. Eta errespetatzen ez bazaben, egoten ziran Guardia Zibillak, parejia, eta ikusten bazaben agarraua dantzatzen soiñua geldittu egitten zeben. Azkoittixan «el dulce meneo» esaten zaben emakumiak heldutakuari. Horregaittik Azkoittiarrak eta San Lorentzoko erromerixara etortzen ziran, agarrauan dantza eitteko. Akabo bestela!.
Joxe Gurrutxaga Lizarralde
Kamiñerokuan egitxen ziran erromeriiak famosuak ziran. Uda aldian egitxen ziran. Hasieran herriko jendia juaten zan, baiña gero Guardia Zibill asko sartzen hasi ziran. Eta nola euskeraz egitxen zan dana, Guardia Zibillak beti gaiñian. Lotsagarrixa zan. Nerekin sekula ez dira sartu, baiña....
Ramon Maiztegi Iriarte
Lan hau Gotzon Garate bekaren II. deialdiaren bidez burutu da, Elgoibarko Udalaren babesean. Beka honen bigarren deialdiaren ikerketa gaia “Elgoibarko euskarazko ondarea gizarteratzeko egitasmoak edota euskarriak” izan da, eta Gotzon Barandiaran Arteagak aurkeztutako elgoibarreraz.eus lana izan da beka eskuratu duena. [informazio gehiago]
Atal bakoitzari buruzko informazioa:
ALKAHUETE, alkahuetia: Pertsona faltsoa. Kontakatilua.
BIZIKLETA, bizik(l)etia: Bicicleta. Epokia izan najuan bizikleta bat erosteko, bigarren eskuko bat.
EZKONDU: DA aditza. Casarse. Nora ezkondu: Eta, en fin, familixa ona. Manolo, haura bigarrena. Haura Markiñara ezkondu zan.
JAUSI: DA aditza. Caer.
MORDOZKA, mordozkia: Asko samar. –Guk ere tabernako erropa danak horraxe eitxen genduzen. –Mordozka bat erropa izango ziran, ba. –Asko.
SANTU, santua: Santu ez egon: Ondoezik egon. Santua ez izan: Fidatzeko moduko pertsona ez izan. Errepikatuta ere bai: ez dok santu-santua.
Beltzak ikusi: Pasarlas moradas, pasar apuros. Kintzena horrekin, beltzak ikusiko dittuk hill osua pasatzeko.
Galduan eman: Negozioren batean, galtzen irten. Zenbat da kontua? Eta hainbeste. Bueno, etxuek galduan emango eurak ere, e!
Izardi eta patz: Izerditan blai (egin, egon).
Nagusi biren txakurra, gosiak hill: Berdin hau: Nagusi askoren astua, gosiak hill. Askoren artean zerbait edukitzeak atarramentu onik ez dakarrela adierazteko.
Txinpartak ateratzen ibilli: Berotuta ibili. Txinpartak ateratzen jabik Miren, eta ez hari beragana urreratu.
