1948. urtean izan zen Francoren kontrako lehen greba orokorra. Garai hartan grebara irtetea oso arriskutsua omen zen.
-Oin irakurtzen hori liburu hori irakurtzen nauela konturatzen naiz ze hankasartze. Berrogeta zortzixan uste dot izan zala huelga bat Francon garaian, lelengo huelgia edo. Ta gure inguruan taillarrian sozialista ba zauan. Ta harek esaten zaban: "huelgia in bihar juau, e, huelgara erten bihar dok /biok/". Ta haura lehenao ertenda zaon huelgara eta gu sekula erten gabiak, eta pentsatzen genduan nobedadia zala hori. Eta "ertengo juau, ala?" ta. "Bueno, erten bihar baldin bada erten ingo juau". "Ba bixar huelgia dok". Halaxe bi lagun geratu giñan lanera jun gabe. Eta bera, hori esaten zebena, lanera jun zan. Bai, billurtuta, itxuria, azkenengo orduan. Etxian kontra ingo ziuen, eta gu jai hartu ta. Oin konturatzen naiz ze arrisku jokatu genduan guk orduan; garbitzeko kapaz zian orduan.
-Edozer gauzagatik, ezta?
-Bai. Hamen ikusten da. Naparruan eta holako gauza bategatikan jota garbittu. Ta ointxe konturatzen naiz ze hankasartze ein genduan. Ta bi lagun atera giñan. Eta bazauden berrogei lagun baiño gehixao langilliak.
-Berrogeittik bi bakarrik?
-Bi bakarrik atera giñan. Jakin gabe ze zan huelgia. Jakin gabe ixa huelgia ze zan.
-Eta manifestaziñorik edo ezer egin zan?
-Ez, ez. Orduan ez dakit besteik ateako zan herrixan, e, berrogeta zortzixan, e. Ez dakit. Hori ez daukat goguan.
-Orduan guarda zibilak...
-Orduan ezerre nobedaderik gabe erten naban nik. Ta uezabak ez dakitt, parterik eman ez edo. Ez dakit zer pasauko zan, neri ezer ere ez zitzaten pasau.
-Huelga hori Elgoibarren bakarrik izan zan edo?
-Ez, ez. Hori Euskal Herri osokua zan.
-Lelengotako huelgia izango zan.
-Lelengua, lelengua. Hamen irakurtzen dot ointxe lelenguetakua zala. Ta zela tratatzen zeben jendia huelgara jundakuak. Garbittu ere bai.
Sallobente-Ermuaran auzoko Parapan baserrian jaio zen. Aita zuen bertakoa eta ama, berriz, Azkoitiko Madariaga auzoko "Luarixe" (Luberiaga) baserrikoa. Zortzi anai-arreba ziren, bera laugarrena. Zortzi urterekin hasi zen eskolan, baina hamaikarekin utzi egin behar izan zuen etxeko lanak egiteko. Hamalau urterekin peoi lanari ekin zion Eibarren; gero Orbea bizikleta lantegian eta Elgoibarko Sigman ere jardun zuen. Elgoibarko Jarbe lantegian doitzaile lanbidea ikasi zuen. Bertan bederatzi urtez jardun ondoren, lantegiko beste hamasei langilerekin Danobat makina-erreminta lantegi berria sortu zuten, geroago kooperatiba bihurtuko zena. Euskarazko klaseak hartu eta eman ere egin zituen, harik eta beste lagun batzuekin Elgoibarko Ikastola sortu zuten arte. Urtebete geroago, Elgoibarko Izarra euskara elkartea sortu zuten. Lolita Canales elgoibartarrarekin ezkondu eta hiru seme-alaba izan zituzten.
Amaiur [baserriak / Aiastia (San Migel)]
Arriaga [Baserri auzoak]
Berazeta [baserriak / Azkue (San Roke)]
Etxeberriako txabola [baserriak / Urruzuno]
Irazabaleta [baserriak / Urruzuno]
Larramendi [baserriak / Idotorbe (San Pedro)]
Oatxiki [baserriak / Aiastia (San Migel)]
Sallobente-Ermuaran [Baserri auzoak]
Urazandi [Kaleko auzoak]
Zuhaitzaetxea [baserriak / Altzola]
—Baiño Elgoibar bera ere nahiko berezia baita. Ze hor immigrazioaren ondoren, 1950etik 60ra euskera galdu egin zuen jente askok herrian. Euskera etxian ez zan… iritsi zan momentu bat ez zala transmititzen. Hori frankismuaren eragiña izan zan.
—Zu hona etorri ziñanian ze giro topau zendun hemen?
—Hona ya... Bai, 75ian ya...
—Ya hobia zeuan.
—Klaro, ya ni etorri nintzenian, Franco hil zen urte bera zen ni hona etorri nintzenian, eta mobimentu... bai, gogorra zegoen. Esan nahi dut, bateko heriotzak, ETA zala, atentauak zirela, kartzelak zirela, manifak zirela… mobimentu bixi-bixia zegoen, bere alderdi on eta txarrakin.
—Baiña ordurako euskerian egoeria hobetxua zan. [...]
Gure herriko jaietan betidanik egin izan dira
dantzarien eta dultzaineroen ekitaldiak.
Elgoibarko jai onenak San Bartolomiak ziran. Fama asko zauken. Hasieran 3 edo 4 egun izaten ziran, baiña gero astebetera luzau ziran. San Bartolomietan kanpaiak izaten ziran sokamuturra hasi baiño lehen; gero, San Bartolome egunian Bandaren kontziertua izaten zan, eta mezia. Jeneralian, banda militarra etortzen zan orduan, Burgosekua. «De categoria» zan. Profesionalak ziran. Egun guztia instrumentueri begira. Oso giro ona egoten zan txikiteuan. Gaiñera, nola lehen jendiak kantau egitten zaban asko... oingo gaztiek ez debe kantatzen. Sokamuturra ere egoten zan, eta enbolauak Plaza Txikixan. Gabian musikia zaguan. Eta tiobibuak, norixia eta hori.
Ramon Maiztegi Iriarte
San Bartolome egunian Meza Nagusixa egoten zan lehenengo, eta gero pelota partiduak, luziaguak! Eta partidua amaitzerakuan musikia egoten zan. Baiña ez zan amaitzen sekula. Bi edo hiru partidu ipintzen zittuen eta! Ni partidua ikustera juan naiz, urte askuan. Sokamuturra ere egoten zan goizian. Gu juaten giñan, han zezena eta gu beste puntan. Txiki eguna ez zan gaur modukua. Orduan arratsaldia zan politxa. Lehen gaztiak eta ez ziran juten bazkaltzera, nagusixak bai. Oso giro edarra egoten zan. Kuadrillan beti zaguan xalauren bat eta hantxe monigotiak egitten... Ene! Ze ondo pasatzen gendun! Monje, Eduardo, Santi... harekin danekin barre asko egitten gendun.
Mª Josefa Unzueta Iriondo
Txiki eguna zan San Bartolome jaixetatik gehixen gustatzen zitzatana. Gizonak eta emakumiak bakoitza bere aldetik ibiltzen ziran. Gizonezkuak tabernaren batian bazkaltzen zeben, eta gabian, alkartu egitten giñan. Lehen, emakumiok ez gendun bazkaririk egitten, etxian bazkaltzen gendun, eta gero, arratsaldian ertetzen gendun lagunekin. Kalejiran ere ez ziran gizon eta emakumiak alkarrekin juaten. Txiki eguna oso gogoko nauan. Zezena amaittu ostian, koadrillak mahatsa erosten zeben, San Frantzisko itturrixan jarri eta bertan jateko. Egixa esan, koadrilla batzuetan mahats aliak botatzen ziuezen alkarri, baiña ez zan gaur egun bezalakua. Oiñ, ura, ardaua, arrautzak eta iriña.
Teresa Aginaga Madariaga
Lan hau Gotzon Garate bekaren II. deialdiaren bidez burutu da, Elgoibarko Udalaren babesean. Beka honen bigarren deialdiaren ikerketa gaia “Elgoibarko euskarazko ondarea gizarteratzeko egitasmoak edota euskarriak” izan da, eta Gotzon Barandiaran Arteagak aurkeztutako elgoibarreraz.eus lana izan da beka eskuratu duena. [informazio gehiago]
Atal bakoitzari buruzko informazioa:
AKASO: Beharbada. Akaso etorriko dok berri ona.
BIHAR, biharra: LAN, lana ere bai. Umiak badaukez bost edo, baiña hazitxa. Baiña danak enpleauta daukaz, biharrian. / Bueno, lanik gogorrena neretzako izaten zan, kalian biharrian ibiltze(n) nitzanian, udakua. / Eta han eitte(n) genduan, hiru errelebotan biharra.
ETXANDO BIRUTAS!: Azkar, bizkor. Enfatikoa. Etxando birutas alde egin jok Mikelek!
IZAN EZIK(AN): Excepto. Baiña orduan da, Elgoibarren basarrikua izan ezikan, kalekuak, ya normala zan igarixan eitxia. Normal, normal, normala.
MASUSTA, masustia: Mora, zarzamora.
SALTAKA: Antxi(n)txika eta korrika ere bai. Haura amaitzen zuan, eta gero aber ze eitten genduan? Kurutzetan beranduago hasten zuan, zortziretan ero igual. Eta haura amaittu, eta Kurutzetara etortzen giñuazen, saltaka.
Aidian irabazi (partidua): Partidua oso erraz irabazi denean esan ohi da. Aidian irabazi jauat pelota-partidua anaixari.
Blai egiñ: Guztiz busti.
Goixan-behian jardun (eurixa): Euria gogotik jardun. Ikus Bota ahala jardun.
Juiziua galdu: Ikus Burua galdu.
Ondo eta azkar, usuak hegan: Gauzak, ondo egitekotan, patxadaz egin behar direla adierazteko.
