Aitarekin batera joaten zen frontera. Batailoiari jarraitzen zioten. Azkenekoz, Ubidean egon zen. Hasieran pentsatzen zuten zortzi egun barru etxean izango zirela berriz, baina ia hiru urte egin zuen kanpoan. Ama Elgoibartik bidali zuten Bilbo alderantz eta han elkartu zen semearekin.
-Nora juten zan batailloia, ni ere aittakin. Eta askotan bisittan frentera ere berakin juten nitzan goizian. Gero buelta. Ta azkenengo bidar zan Ubidea, ia frentia puxkat urrutixao; ta kañoiak [zeuan] lekuan hantxe egoten nitzan aittakin. Bueno, haura batailloiakin ibiltzen [...] baiña ni han geratzen nitzan. Enda halaxen ta, nora juten zan aitta, batailloia, neu're aittattokin juaten nintzan.
-Batailloia ez zan betik egoten Lekeitio inguruan?
-Bai, inguruan beti. Porke eurak euron lan ein ta puxkat erretirau eitten zien ya atzerao, "retaguardia", esaten zan moduan, "la reguardia". Ta halaxe egon nitzan frente askotan; bueno, askotan-askotan ez baiña. Segun zatozen tropak ya ba korrika atzera ta atzeta. Gu urten giñan hamendik asmuan esaten: "Bueno, pronto vendremos, dentro de ocho días ya estamos aquí". Joo! "Ocho días". Hiru urte.
-Hiru urte egon ziñan batailloi hortan?
-Hiru urte ez baiña. Ya izango zan "la retirada de Barcelona". Baiña orduan aittakin ez. Aitta hamen zertu zan... Gero pasau zan, kuartela zauken Bilbon, "Callle General Concha", ta han dabillela, ama hemendik expulsau in zeben.
-Horrek trenbidetik bialdu zittuenak?
-Hori da! Maltzagara. Ta gero ba, klaro, ni ya ama etorri zanian, ya amakin geratu nitzan.
Elgoibarko Ormetxe etxean jaio zen. Gurasoak elgoibartarrak ziren, eta bi seme-alaba izan zituzten. Eskola publikoetan lau urtez eta beste lau marianistekin ikasi zuen. Eibarko ?Irasuegui y Maruri? inprimategian lanean hasi eta berehala gerra etorri zen. Aita ?Batallón Prieto?rekin joan zen Lekeitiora, eta Jose berarekin joan zen. Bilbon zeudela, amarekin elkartu eta Frantziara egin zuten ihes biek. Hiru urte etxetik kanpo pasatuta, Frantzian eta Katalunian zehar, A Coruñako Padron hiriko kontzentrazio esparrutik itzuli zen etxera. Eibarko tresneria banaketa-biltegi bateko bulegotik jubilatu zen. Kirolari amorratua izan da beti. Korrikalari beterano txapelketa askotan hartu du parte Euskal Herrian, Espainian eta Europan zehar. Makina bat errekor hautsi eta domina lortu ditu bere korrikalari ibileran. Juana San Martin elgoibartar ile-apaintzailearekin ezkondu eta hiru seme-alaba izan zituzten.
Altzola [Baserri auzoak]
Arostegipalazioa [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
Belortzagierreka [Errekak]
Errezabal etxea (Benito baserria) [baserriak / Aiastia (San Migel)]
Idotorbe (San Pedro) [Baserri auzoak]
Kortazar kalea [Kaleak eta plazak]
Mortarikaerreka [Errekak]
Pontxeraerreka [Errekak]
Upaegigoiti (Upaigoiti) [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
Zirardatxikigoikoa (Ziarda Txiki Goikoa) [baserriak / Aiastia (San Migel)]
—Euskeraz eingo zenduen.
—Bueno, euskerarena aipatuko dot ondoren, baiña, bueno, txikitan eta bizitzako lehenengo urteetan euskera zan nagusi gure etxian. Gure etxian euskeraz hitz egiten zan. Baiña arrebak… kalia zihero erdalduna zen, eskola erdalduna zen, eliza erdalduna zen, kuadrillak erdaldunak zian. Eta, orduan, poliki-poliki erdal mundu hori, erdal hizkuntza hori gure etxian ere sartzen hasi zan. Eta gurasoak ahalegina egin arren ez gendun lortzen erabat etxia euskaldun izatia, nahiz eta saritu edo zigortu. Baiña... Azkenian kalia zan ufala, uholde haundi bat bezela, eta eraman gintuzten aurretik danok. Ezta? Dena den, nik usten dot mantendu gendula neurri batian euskera. [...]
Joan den mendearen hasieratik hona,
gure herrian izan dira antzerki talde afizionatuak.
Odeoira zartzuelak, antzerkixak... etortzen ziran. Ondo zaguan Odeoia. Antzerkira ere juten giñan, batez ere, musikia zaguanian. Kantante batzuk ere etortzen ziran.
José Gurrutxaga Ondartza
Odeoira juten ziran antzerki-konpañiak ikustera juten giñan. Antzerki obra haretatik goguan daukadaz «Las chicas del tren» eta «La tabernera del puerto». Gizona eta bixok normalian Odeón zinera juten giñan, han antzerkixak jartzen zittuelako. Antzerkixa berdin etortzen zan eguastenian edo domekan.
Teresa Aginaga Madariaga
«Las Chicas del Tren» ere egon nitzan ikusten. Oiñ hori ez da ezer, baiña orduan ba... 1950eko hamarkadan izan zan hori, Odeón zinia inaugurau zanian edo. Nahiko egun izan zan karteleran, eta danetan toperaiño beteta. Umieri ez ziuen sartzen lagako, baiña herriko nagusi guztixak hantxe izango giñan. Espektakulua! Ba artista onak ziran, emakume edarrak....
Ramon Maiztegi Iriarte
Lan hau Gotzon Garate bekaren II. deialdiaren bidez burutu da, Elgoibarko Udalaren babesean. Beka honen bigarren deialdiaren ikerketa gaia “Elgoibarko euskarazko ondarea gizarteratzeko egitasmoak edota euskarriak” izan da, eta Gotzon Barandiaran Arteagak aurkeztutako elgoibarreraz.eus lana izan da beka eskuratu duena. [informazio gehiago]
Atal bakoitzari buruzko informazioa:
BAKILLAU, bakillaua: Bacalao. Patatia zuritzera, eta bakillaua txikitzera ta, jute(n) giñuazen.
ERREGULAR!: Elkarrizketetan, erantzuteko: horixe baietz-en baliokide edo. –Txakur haundixa pagau bihhar. –Dantza eitxeko? –Erregular!
HESTE-SOBRE, heste-sobria: Apendice.
LAIÑ: Konparazio perpausak egiteko: -rako laiñ, -tzeko laiñ, -tzako laiñ. Eztakat negu honetarako laiñ egur. / Defenditzeko lain badakitt inglesez. / Kotxian badakat lekua zuentzako laiñ.
PATTAL EGON: Ondoezik egon.
UEZABA, uezaba: Ugazaba.
Bat izan: Gauza bera izan. —Eta Elgoibarren bertan barruan, auzuen artian diferente eitxen dozue? —Keba. Ez, ez, ez. Hau dana bat da. Hau bat da.
Ezkur urte, elur urte: Ezkur ugari den urtean elurra egin ohi duela adierazteko.
Ipurdixa eman: Bizkarra eman.
Mela-mela egiñ: Blai egin, guztiz busti.
Txakurrak hanka-hutsik han ere: Gauza txarrak edo okerrak leku guztietan gertatzen direla adierazteko.
