Gerran, Francoren militarrak Azkaratetik sartu ziren. Berehala iragarri zuten soldaduek herriko etxeetan lo egingo zutela. Haietako lau zazpi hilabetez eduki zituzten etxean, jaten eta lotan. Ez zuten ezer ordaintzen.
-Ta ze rekuerdo daukazue gerria hasi zanekua?
P: -Beittu, Azkaratetik hona, Azkaratetik etorri zian. Eta hemenguak bazixezen danak, ahal zeben guztiak bazixezen, eta gu hementxe geratu giñan. Gure aittak-eta ez zaben pentsatzen zeoze pasauko zanik eta, hementxe. Atiak itxi, etxeko atiak itxi eta Azkaratetik behera ta ikusten zittuen nola sartu zen, ta sustua. Ta sartu zianian ba bandua. Batzuk joango diala lo eittera ta prestatzeko ohiak. Ta ba hortik hasi ta gero ya...
-Hamen sartu zien Franconak, ezta?
-Bai, reketiak.
-Zeuek euki zeben jenteik etxian lo eitten?
-Lau lagun zazpi hillebetian. Bi ohi zauden eta nola ez zauan esan zeben alkarrekin eingo zebela lo.
-Lau lagun bi ohetan.
-Bai.
-Ta lo bakarrik eitten euen edo jan be bai?
-Ez, gurian ez. Gu han estaziuan bizi giñan, eta zauan ba labadoria, labaua [medikuantzako ta], han leku asko zauan, eta hantxe su bajua zauan, ta hantxe eurak eitten zeben rantxua mendirako, eta haura jaten zeben baiña eurak jatera geure etxera etortzen zien.
J: -Eurak ekartzen zeben.
-Amak prestau askotan. Eurentzako amak prestau. Eta gure etxian jaten zeben.
-Eta pagau eitten eben ezer?
-Pagau? Apurtu ez zittuenian... Demonio, pagau!
San Ignacio (gaur Trenbide) kaleko 7. zenbakian jaio zen, tren-geltoki ondoan. Tren-geltokiko taberna zuten etxeko beheko solairuan; "Mozkotenekua" izenarekin ezagutu zen taberna. Aita Errosario kaleko "Mozkotenekua" etxekoa zen eta ama Mutrikuko Olatz auzoko Abeletxe baserrikoa. Bi urterekin hasi eta hamalau urtera arte eskola publikoan ikasi zuen. Kontabilitatea ikasteari ekin zion Eibarren, baina gerraren hasierak eten zituen ikasketok. 1941. urtean familia osoa birraitonak izena eman zion etxera joan zen bizitzera, Errosario kaleko "Mozkotenekua" etxera. 50 urtez berak kudeatutako mertzeria-denda izan zuen etxean. Gerra denboran Francoren armadak elgoibartar biren kontrako “juicio sumarísimo”a nola egin zuen eta epaitutako biak non hil zituzten kontatzen du. Antonio Perez de Aguado gasteiztarrarekin ezkondu zen "Mozkotenekua" etxera. Bi seme ditu.
Albitzuri [Industrialdeak]
Aritzaldea [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
Ballibarberria [baserriak / Aiastia (San Migel)]
Ermugañekoa [baserriak / Sallobente-Ermuaran]
Gure Ametsa [baserriak / Urruzuno]
Kalebarren plaza [Kaleak eta plazak]
Mendibeltzu [baserriak / Aiastia (San Migel)]
Pagotxiki [baserriak / Idotorbe (San Pedro)]
Tokieder [baserriak / Azkue (San Roke)]
Usetxe kalea [Kaleak eta plazak]
Urtero halaxe. Astero klasiak eman. Pasatzen dana, klaro, ez gendun mugarik jartzen. Ta, orduan, jente asko apuntatzen zan ta askotan bertso-eskola baiño gehiago guarderia bihurtzen zan. Esan nahi dot umiak danak... eta danakain bertso-mundua... Ta ze eitten gendun? Ba kantuak ikasi. Zeranak, Bilintxek kantatu zittuenak, “Triste bizi naiz eta hilko banintz hobe” eta bestea eta… edo Txirritak kantatutako besteak eta… holan, bertsoak ikasi eta ikasi. Gero, gaiñera, Dorronsorok urte horretan talde bat alkartu giñan komeni zalako bertsoak ataratzia bere musika eta guzti, herriko tradizioan zeuden bertsoak, memorian zeudenak, eta baita ere Antonio Zabalak Hauspoan bildutako hoiek eta. [...]
Milagrosa ikastetxeko (Maalako eskola zaharra) ikasleek
San Isidrorako txangoa egin zutenekoa.
1928. Ezkerretik eskuinera: Digna Lasa, Anita Garate,
Maritxu Osoro (etzanda), Isabel Garcia y Maria Iriondo.
Udaran ibaira juten giñan baiñua hartzera, Goiko Errota aldera, eta King-Kong etxiaren ondora ere bai. Han zagozen «haitz haundixa» eta «haitz txikixa» esaten ziuenak». Harek ibaixan zagozen, King-kong ondoko pasuaren parian. Han ikasi naban nik igeri egitten. Baiña sasoi hartan, gaur egun baiño ur gehixago zaguan eta zikinkerixa gitxixago.
José Gurrutxaga Ondartza
Guk ez zakagun hondartzara juateko ohitturarikan. Errekatxuetan, ixkutuan, baiñatzen giñan, lotsa haundixa ematen zigun-eta. Astixa zakagunian Upai Goittira ere juten giñan.
Juliana Zubizarreta Gurrutxaga
19 urte naukazen lagunekin Debako hondartzara jun nitzan lelengo aldixan. Tomas Astigarragak tallar bat zaukan Maalan, eta bertan, bizikletak alkilatzen zittuan. Arratsalde bateko alkilerrak 2 pezeta kostatzen zaban. Hala, bizikleta batzuk alkilau, eta hondartzara jun giñan. Baiñua hartu, bizikletia bueltau, eta berriz ere, etxera
Joxe Gurrutxaga Lizarralde
Lan hau Gotzon Garate bekaren II. deialdiaren bidez burutu da, Elgoibarko Udalaren babesean. Beka honen bigarren deialdiaren ikerketa gaia “Elgoibarko euskarazko ondarea gizarteratzeko egitasmoak edota euskarriak” izan da, eta Gotzon Barandiaran Arteagak aurkeztutako elgoibarreraz.eus lana izan da beka eskuratu duena. [informazio gehiago]
Atal bakoitzari buruzko informazioa:
ARDI GALDUA BEZELA IBILLI: Beti bakarrik, lagun-koadrilarik gabe, dabilenari esaten zaio. Ikus Uztarri bakarreko laguna izan.
DIABRU, diabrua: Elemento. Ikus Etsai sarrera.
GIRO EZ IZAN: Interj. Haber ambiente. Ezezko forman erabiltzen da. Ez da giro izango baztarretan!
KARRETERA, karreteria: Errepidea. Txitxarruan taillarra. Osea, Azkoitxiko karreteran tren zubixan, oiñ Alkortak bota dau, ba? Han zauan. Bidia ere bai.
ÑAÑAN EGIÑ: Haur. Jan.
TONTOLISTO, tontolistua: Espabilado, aprovechón que se hace pasar por tonto o despistado. Etxok, es, rondarik pagauko: tontolisto ederra dok hori.
Atxurra harrapau: Mozkortu.
Esku batekin hartu, eta bestiakin eman: Asko irabazi, baina asko gastatzen duenari esaten zaio: esku batekin asko hartzen du, baina beste eskutik asko joaten zaio.
Hillik motzena eta luziena, febrerua: Laburrena bada ere, luzeena egiten delako, neguko eguraldi gogorragatik.
Larre motzian ohittu: Gutxirekin moldatzera ohituak direnengatik esaten da. Hori gaztetan larre motzian ohittuta dagok, eta langille fiña dok!
Santu ez egon: Ondo ez egon; ondoezik egon. Normalean, errepikatuta: ez nago santu-santu. Katoliko ez egon ere bai.
