Guardia Zibilak eta falangistak egunero atzetik izaten zituzten. Etxeko dendan zituzten gauza guztiak lapurtu zizkieten. Komandantzian emakume elgoibartar bat, Juanita, hartu zuten telefonista lanetarako. Jende asko salbatu omen zen hari esker.
-Gero damututa eon zan aldi luzeruan, zeatik jun zan Gasteizera, han zeukan lberak engusu bat, udaletxeko prokuradoria edo zan, eta berak tira, baiña esaten zeban, hiru edo lau egun in zittuan Gasteizen, aguantau ezin alabekin falangian sartuta, eta entzun zittuala entzutekuak eta azkenian etxera etorri zan. Etorri zan etxera. Egunero genduzen guardia zibillak eta falangeko, ai!, kanariua zan bera, "Epaña" esaten [zaban]. Egunero. Eta sastrerixako, hasi berri zan baiña zeoze, gauza haundirik ez zan eongo baiña zeuan dana eruan zeben.
-Guardia Zibilak?
-Reketiok, reketiok, bertan herriko... ez dot nahi aittatu zegatik eze "Karlista Txikixa" esaten ziuen eta. Gero haren semia nere lagun batekin ezkondua zan eta. Ba haura etorri zan guarda zibil birekin eta eruan zittuen dianak eta ez dianak, danak!, dendako gauza guztiok. Bueno. Eta egunero-egunero bisittia, [bat hara] komandantziara, hementxe, neu ointxe bizi naizen lekuan zeuan, entzueria izango dozu, Don Pedro Muguruza, arkitektua.
-Bai, kale baten ziena da beria, ezta?
-Bai. Ba hementxe zeukan etxia, etxe haundi eder bat aspaldikua, eurak udaran-ta azaltzen zian orduan, eta hemen jarri zeben komandanzia; hau gero eindakua da etxe hau, ezta, baiña komandanzia zeuan. Eta beti gaur deittu komandanziara. Baiña billurrik gehixen ematen ziun guardia zibillak. Eta komandantzian zeuan emakume bat, batzokikua zan gaiñera emakumietaikua, Juanita, oso andra jatorra, haura hartu zeben telefonosetako, orduan ez zan etxietan telefonorik eta, telefonista itten zeben harek eta beste Dolores, eta hoixe Juanita hartu zeben hemen komandantzian lanian. Eta harek zenbat salbatu ete zittuan harek.
San Bartolome kalean jaio zen, baina gaur Santa Ana kalean bizi da. Aita Arratiako Ubide herriko Anbe baserrikoa zuen, eta ama Deban jaio eta umetan Elgoibarrera etorritakoa zen. Eskola publikoetan 15 urtera arte ikasi eta gero, familiako jostundegian egin zuen lan 38 urte izan zituen arte. Gero ?Banco de San Sebastián?en egin zuen lan, letrak kobratzen. Emakume batentzako lan egokia ez zela irudituta, bankuak kaleratu egin zuen. 1962. urtean, Elgoibarko lehen ikastolako lehen andereñoa izan zen; ?Ikastola del Lorito? deitzen zioten hasieran. Ikastolaren hasiera gogorra eta geroko bilakaera azaltzen ditu. 1986. urtera arte egin zuen lan ikastolan. Gotzon Garate euskal idazle eta hizkuntzalari jesulaguna Itziarren lehengusua zen; beroni buruzko hainbat gauza kontatzen ditu.
Albizkoa [baserriak / Altzola]
Arizpe [baserriak / Idotorbe (San Pedro)]
Ballibarzarra [baserriak / Aiastia (San Migel)]
Erreizabal [baserriak / Aiastia (San Migel)]
Gure Txokoa [baserriak / Aiastia (San Migel)]
Kalegoen plaza [Kaleak eta plazak]
Menditxo [baserriak / Aiastia (San Migel)]
Pagozabalerreka [Errekak]
Torrekoa [baserriak / Altzola]
Zabalatorre [baserriak / Arriaga]
—Eta ze rekuerdo daukazu, zela etorri zien nazionalok edo gorrixok?
—O, bai, bai, gu gorrixak giñen eta eurak zian nazionalak; eta bueno, auskalo, zer ez. Ba arratsaldeko bostak aldian edo seirak aldian edo... Horrek Felixek esango dizuz hobeto baiña. Gero aitta, aitta zan batzokiko lehendakarixa zan.
—Kontxo...!
—Nere aitta orduan. Bilbora errekadista juten zan. Itxuria hemen lana eskaxtu edo in zanian ni umia nitzala Bilbora errekadista hasi zan. Eta lehendakarixa zan, beti batzokixan sartuta. Gure amak esaten zeban: "Baiña etxakiñat zer daukan horrek batzokixan, beti han dao". Klaro, Bilbotik etorri, afaldu justu-justu ta batzokira. Eta gero ba eon zan jun edo ez jun bestaldera, Bizkai aldera. [...]
Prudencio Etxaniz, Jose Maria eta Pedro Muguruza Otaño anaiak
eta lagun bat bizikletaz osteratxo bat egin aurretik.
Bizikletan juten nitzan lanera Eibarrera. Lanerako nakan nik bizikletia. Etxian erosi ziaten orduantxe. Ondarruako itzulixa egitten-eta ere ibiltzen giñan. Gure Bide elkartian dago kuadro bat, 1960 urtekua edo, «Vuelta a Ondarroa» egin gendunian aterata. Elkarteko lagunak juntau giñan.
Ramon Maiztegi Iriarte
Umetan, Don Antonio Arrillagaren klinikia zaguan tokixan ibiltzen giñan antxintxika. Kalia amaitzen dan tokixan lur sail bat zauken, eta Hamaika Gazte izeneko futbol taldia bertara juaten zan entrenatzera. Ni harekin juaten nitzan. Koadrilliak osautako talde bat zan; ez zan, esate baterako, Klub Deportibua bezelako talde bat. Jolas egittera juaten giñan hara. Baiña ez dakitt zergaittik, korrika ibiltzen giñan bi edo hiru lagun batzen giñan han. Goguan daukat nola behiñ lasterketa bat izan zan jaixetan. Lehenengo Errosarixo kaletik juan bihar zan, gero, San Bartolome kaletik. Helmuga plazan zaguan. Korrika egitteko alkartu giñen Jesus Egaña, Gabriel Gabilondo (goixan beude) eta Prudencio dalako bat, «Cohete» gaitzizena zaukana. Prudenciok irabazi zauan lasterketia, eta bigarren neu izan nitzan; ondoren, Gabriel eta Jesus Egaña. Danon artian banatu gendun eman ziguen diru apurra; horrela, itxura batian pasau genittuan jaixak.
José Gurrutxaga Ondartza
Lan hau Gotzon Garate bekaren II. deialdiaren bidez burutu da, Elgoibarko Udalaren babesean. Beka honen bigarren deialdiaren ikerketa gaia “Elgoibarko euskarazko ondarea gizarteratzeko egitasmoak edota euskarriak” izan da, eta Gotzon Barandiaran Arteagak aurkeztutako elgoibarreraz.eus lana izan da beka eskuratu duena. [informazio gehiago]
Atal bakoitzari buruzko informazioa:
AIDIAN: Adb. Oso azkar. San Isidro egunian, aidian jute(n) giñan erromerixara. Oso erraz. Aidian irabazi dixat pelota partidua.
BERO, berua: Calor. Beruana kendu: Gehiegi ez exageratzeko esan nahi du. –Gaur bota jittuagu berrogei bat uso! –Bai, zera! Beruana kendu (eg)ixok!
ESTIMAZIO, estimaziua: Estimación, aprecio. Bai, baiña bedarrak eztaka estimaziorik. Hemen iñok eztau nahi bedarrikan.
IRITZI: DIO aditza. Parecer. Batzuk hor izeten ziran konplikaua zala esaten zebenak eta ulerteziña. Nik eztiot irizten hainbesteraiñokorik.
MAKIÑA BAT: Zenbatzaile adierazgarria. Asko. Majiña bat, majiñat ere ahoskatzen da. «Bar Puri», ointxe akordatze(n) jat, makiña bat soldau juten zana. / Ene! Makiña bat txorimalo-useiñ hartu jok makiñiak! -TXO atzizki txikigarriarekin ere bai: makiñatxo bat urte pasau dittuk!
PRIXA, prixia: Prisa. Beti prixaka ibiltzia dok gaur eguneko jiria. Ikus ARRAPATAKA sarrera.
Arantzarik gabeko arrosarik ez egon: Ikus Aldapa(rik) gabeko laurik ez egon.
Daukanak eta ez daukanak (esan, etara, ...): Denetarik (atera, esan...). Baiña euren borondatez eitxen debe; idixa ez, idixa obligau eitxen debe, han lotuta ipiñi eta aida, daukanak eta eztaukanak etara, baiña bestia borondatekua da.
Gosiantzako ogi sikurik ez egon: Gose denak edozer jango lukeela adierazteko erabiltzen da. Gosiantzako etxa(g)ok ogi sikurik.
Kanpuan uso, etxian otso: Etxekoei ez hainbeste, baina kanpokoei ondo egin ezinik dabiltzanengatik esateko. Berdintsu hau: Kanpolarrosia izan.
Pikutara bialdu: Mandar a freir espárragos. Ikus Atzetik hartzera bialdu.
